هفت پیامد جنگ روسیه و اوکراین بر خاورمیانه
وزیر انرژی قطر اشاره کرده که هیچ کشوری نمی‌تواند گاز طبیعی مایع (LNG) را جایگزین گاز روسیه به اروپا کند. عربستان سعودی، یکی از اعضای ایتلاف کشور‌های تولید کننده نفت اوپک علاقه‌ای به عرضه بیش‌تر نفت از خود نشان نداده است
در ادامه به چگونگی تاثیر حمله روسیه به اوکراین بر خاورمیانه در هفت حوزه پرداخته خواهد شد:
انرژی: عربستان سعودی بزرگترین صادرکننده نفت خام در جهان و قطر یکی از صادرکنندگان پیشرو در حوزه گاز طبیعی مایع (LNG) با افزایش تنش‌ها در شرق اروپا شاهد افزایش تقاضا برای منابع انرژی خود بوده‌اند. روز پنجشنبه، قیمت نفت به بیش از ۱۰۵ دالر به ازای هر بشکه و قیمت پایه خرید گاز طبیعی به میزان ۳۰ درصد افزایش یافت. مقام‌های ایالات متحده و اروپا امیدوار بودند که قطر بتواند بخشی از صادرات گاز را به اروپا جهت کاهش فشار‌های وارده بر حوزه انرژی هدایت کند. برخی دیگر از عربستان سعودی خواسته‌اند تا نفت خام را سریع‌تر تولید و عرضه کند و ظرفیت تولید خود را افزایش دهد. با این وجود، وزیر انرژی قطر اشاره کرده که هیچ کشوری نمی‌تواند گاز طبیعی مایع (LNG) را جایگزین گاز روسیه به اروپا کند. عربستان سعودی، یکی از اعضای ایتلاف کشور‌های تولید کننده نفت اوپک علاقه‌ای به عرضه بیش‌تر نفت از خود نشان نداده است. «کارن یانگ» از انستیتوت خاورمیانه می‌گوید: «این می‌تواند فرصتی برای هر دو کشور و سایر تولیدکنندگان انرژی در خلیج فارس باشد تا نشان دهند که چه میزان برای اروپا و ایالات متحده حیاتی هستند». یانگ افزود: «این ممکن است لحظه‌ای باشد که در آن قطر و عربستان سعودی اهرمی برای تاکید بر اهمیت نقش خود در اقتصاد جهانی پیدا کنند».
تحریم‌ها: شرکت‌های خاورمیانه‌ای که در بازار‌های ایالات متحده، بریتانیا و اروپا فعالیت می‌کنند موظف به پیروی از تحریم‌هایی هستند که در هفته جاری علیه روسیه اعمال شد. هم چنین، تحریم‌های شدیدتری در راه هستند. اگر بانک‌های دولتی بزرگ روسیه هدف تحریم‌های غرب قرار گیرند تاثیر آن می‌تواند قابل توجه باشد. به عنوان مثال، اسبربانک روسیه جایی که نیمی از روس‌ها در آن حساب دارند اخیراً دفتری را در ابوظبی راه اندازی کرده و در سال ۲۰۲۰ میلادی با شرکت سرمایه گذاری «مبادله» بازوی سرمایه گذاری ابوظبی قرارداد همکاری امضا کرده است. رییس شعبه خاورمیانه اسبربانک به نشریه «نشنل» امارات گفته بود که بسیاری از شرکت‌های وابسته به آن بانک خاورمیانه‌ای سرمایه گذاری کرده‌اند. در همین حال، مقام‌های اسراییلی ابراز نگرانی کرده‌اند که تحریم‌های امریکا علیه روسیه می‌تواند به منافع امنیتی اسراییل در سوریه آسیب برساند جایی که آن رژیم در حال هماهنگی عملیات با مسکو است. روسیه تاکنون مانعی بر سر راه اسراییل قرار نداده است. با این وجود، اکنون که اسراییل تهاجم روسیه را محکوم کرده و در کنار امریکا قرار گرفته ممکن است رویکرد روسیه نیز در قبال اسراییل تغییر کند.
گندم: اوکراین و روسیه بخش اعظم گندم جهان را تامین می‌کنند و در صورت اختلال در عرضه کشور‌های خاورمیانه احتمالاً با افزایش قیمت برای خرید آن محصول مواجه خواهند شد. مصر به عنوان بزرگترین وارد کننده گندم در جهان احتمالاً به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. پرجمعیت‌ترین کشور عربی که ۱۰۲ میلیون نفر را در خود جای داده حدود ۱۲.۵ میلیون تن گندم را در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ میلادی وارد کرده که تقریباً ۸۵ درصد آن از روسیه و اوکراین بود. «هشام عبدالدهاب» یکی از اعضای بخش غلات در اتاق بازرگانی قاهره به «میدل ایست آی» می‌گوید:«در صورت وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین این وضعیت به شدت بر مصر تاثیرگذار خواهد بود. بخش مهمی از واردات گندم ما از آن دو کشور صورت می‌گیرد.» انتظار می‌رود که الجزایر، تونس و لیبیا نیز که واردکنندگان عمده گندم هستند تحت تاثیر قرار گیرند.
بسفر و دریای سیاه: این جنگ پیامد‌هایی برای دریای سیاه نیز خواهد داشت. جنگ ممکن است روی کشتی‌هایی که اجازه عبور بین دریا و مدیترانه را دارند تاثیر بگذارد. بر اساس کنوانسیون ۱۹۳۶ میلادی، ترکیه بر تنگه بسفر و داردنل اعمال کنترول می‌کند نقطه‌ای که کشتی‌ها برای حرکت بین دو دریا باید از آن عبور کنند. هم چنین، کنوانسیون مذکور به ترکیه این قدرت را می‌دهد که در زمان جنگ، تنگه را به روی تمام کشتی‌های جنگی خارجی ببندد. ساعاتی پس از حمله روسیه به اوکراین در روز پنجشنبه، کی‌یف از ترکیه خواست که تنگه‌ها را به روی کشتی‌های روسی ببندد. رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه تاکنون گفته است که در صورت حمله روسیه، ترکیه به عنوان متحد ناتو هر کاری را که لازم باشد انجام خواهد داد، اما در مورد این که آیا این اقدامات ممانعت از عبور کشتی‌های جنگی از آن کشور را نیز می‌شود یا خیر توضیحی نداد.
گردشگری: تشدید جنگ ممکن است منجر به کاهش درآمد حاصل از صنعت گردشگری و لغو پرواز‌های مستقیم برای برخی از محبوب‌ترین نقاط گردشگری روس‌ها در خاورمیانه شود.
استراحتگاه‌های ساحلی ترکیه و مصر به تازگی جذب گردشگران روس را از سرگرفته بودند. جون گذشته، یک روز پس از آن که مسکو محدودیت‌های پروازی را به دلیل شیوع کووید -۱۹ لغو کرد ۴۴ هواپیما حامل گردشگران روس وارد شهر ساحلی آنتالیا شدند. استراحتگاه‌های دریای سرخ مصر نیز سال گذشته با از سرگیری پرواز‌ها به شرم الشیخ و غرقاده دوباره میزبان گردشگران روس شدند. سفر به مقاصد محبوب مصر پس از سقوط یک هواپیمای مسافربری روسی در صحرای سینا در اکتبر ۲۰۱۵ میلادی و کشته شدن ۲۲۴ نفر در حمله‌ای که داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت به حالت تعلیق درآمد. پیش از آن حمله، روسیه بیش از هر کشور دیگری گردشگر به مصر اعزام می‌کرد. بیش از سه میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۴ میلادی از آن کشور بازدید کردند و ۲.۵ میلیارد دالر درآمد عاید مصر شد که بیش از یک سوم درآمد سالانه گردشگری مصر را شامل می‌شود. دبی هم چنین از گردشگران روس که دست کم ۳۷۴۰۰۰ نفر از آنان در سال ۲۰۲۱ میلادی از آن کشور بازدید کرده بودند درآمد زیادی کسب کرده است. بر اساس داده‌های منتشر شده پیش از برگزاری نمایشگاه تجاری بازار سفر عربی ۲۰۲۰ انتظار می‌رفت گردشگران روس تا سال ۲۰۲۳ میلادی حدود ۱.۲ میلیارد دالر درآمد برای کشور‌های حوزه خلیج فارس درآمد به ارمغان آورند.
دانشجو: اوکراین میزبان هزاران دانشجو از سراسر خاورمیانه و شمال افریقا است که بسیاری از آنان در هنگام تهاجم روسیه در روز پنجشنبه منتظر تخلیه اوکراین بودند. به گفته وزارت آموزش اوکراین مراکش با ۸۰۰۰ دانشجو دومین گروه بزرگ دانشجویان خارجی در اوکراین را تشکیل می‌دهد. مصر ۳۵۰۰ دانشجو در اوکراین دارد و تعداد قابل توجهی از دانشجویان لبنان، عراق و فلسطین نیز در دانشگاه‌های اوکراین تحصیل می‌کنند. پیش از تشدید درگیری‌ها، خانواده‌هایی که فرزندان شان در اوکراین در حال تحصیل بودند در مصر، مراکش و لبنان تظاهرات کردند و از دولت‌های متبوع شان خواستند تا بستگان آنان را به کشور‌های شان بازگردانند.
لیبیا: کشور دیگری که احتمالاً پس لرزه‌های ناشی از جنگ را در خاورمیانه و شمال افریقا احساس خواهد کرد لیبیا است. اکثر کشور‌های غربی از دولت وفاق ملی به رسمیت شناخته شده توسط سازمان ملل حمایت می‌کنند در حالی که روسیه از ارتش تحت فرماندهی خلیفه حفتر حمایت می‌کند. مزدوران روسی از گروه واگنر در سال‌های اخیر نقش رهبری کننده را در نبرد در لیبیا بر عهده گرفته اند. انتخابات در لیبیا در ماه دسمبر به دلیل اختلافات متعدد لغو شد و روند صلح مورد حمایت جامعه بین‌المللی را دچار هرج و مرج کرد و سرنوشت دولت موقت آن کشور را در هاله‌ای از ابهام قرار داد. با توجه به این که روسیه و بسیاری از کشور‌های غربی اکنون بر سر اوکراین با یکدیگر اختلاف نظر دارند همکاری برای کمک به ایجاد ثبات در لیبیا احتمالاً از اولویت کم تری برخوردار خواهد بود.
