پاکستان و هند؛ مشکلات دو کشور چیست؟
به رغم اتهامات جدی دو کشور در پی لغو ماده ۳۷۰ که به اوضاع ویژه کشمیر نقطه پایان گذاشت. همچنین ممکن است این الفت اتفاق افتد، بدون این که هند هیچ‌گونه انعطافی در وضعیت منطقه نشان ندهد و پاکستان تسلیم شود
مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
وقتی سفیر امارات متحده عربی در واشنگتن در گفت‌وگو با انستیتوت هور دانشگاه استنفورد به تاریخ ۱۴ اپریل افتخار اعلان کاهش تنش در کشمیر و ایجاد آتش‌بس را به خود نسبت داد، تغییر در سیاست هند را در مورد میانجی‌گری منعکس کرد. در حالی که هند نسبت به این ادعا سکوت اختیار کرد، شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان در کنفرانس خبری به تاریخ ۱۸ اپریل در دبی هرگونه «گفت‌وگوهای غیررسمی» را با هند رد کرد. با این حال، وی اعتراف کرده بود که گفت‌وگوهای استخباراتی بین دو کشور روی موضوعات بحث‌برانگیز انجام شده است.
این نخستین باری نیست که پس از یک بُن‌بست طولانی، هند و پاکستان روابط خود را از طریق گفت‌وگوهای مخفی عادی می‌سازند. تاریخچه روابط هند و پاکستان با جدایی‌ها و شروع‌های جدید و مواردی از این دست، شکر آب می‌شود. در گذشته دور، وقتی آزمایش‌های هسته‌ای از سوی هند و پاکستان در ماه می ۱۹۹۸ انجام شد، روابط دو کشور به خطر افتاد و گفت‌وگوهای غیر رسمی با حمایت دولت‌های متبوع باعث شد اتل بیهاری واجپایی نخست‌وزیر هند در ماه فبروری سال ۱۹۹۹ از لاهور دیدن کند. حمله ۱۳ دسمبر سال ۲۰۰۱ بر پارلمان هند منجر به بُن‌بست طولانی روابط شد، در حالی که یک میلیون سرباز در مرز دو کشور چشم در چشم شدند. هند فضای هوایی خود را به روی هواپیماهای پاکستانی ممنوع کرد، ارتباطات هوایی و زمینی را قطع و روابط دیپلماتیک را تنزل داد. اما پیشرفت‌های بعدی – توافق هند و پاکستان به عادی‌سازی روابط و آتش‌بس در در امتداد خط کنترول و دیدار واجپایی از اسلام‌آباد در جنوری سال ۲۰۰۴ برای شرکت در اجلاس سارک – نتیجه گفت‌وگوهای غیررسمی پشت‌پرده در بنکوک و جاهای دیگر بود.
طولانی‌ترین بُن‌بست روابط بین هند و پاکستان پس از حمله «یوری» در کشمیر اشغالی در سپتمبر ۲۰۱۶ اتفاق افتاد، زیرا این امر شامل حوادث بالاکوت و پلوما در فبروری ۲۰۱۹ و الحاق جمو و کشمیر در اتحادیه هند در اگست ۲۰۱۹ نیز می‌شود. بعد از حمله یوری، هند گفت‌وگو با پاکستان را به حالت تعلیق درآورد و افغانستان، بنگلادیش و بوتان نزدهمین اجلاس سارک را که قرار بود در نومبر ۲۰۱۶ در اسلام‌آباد برگزار شود، تحریم کردند. به دنبال الحاق کشمیر اشغالی در اتحادیه هند، پاکستان روابط دیپلماتیک خود را با هند کاهش داد و روابط تجاری و سفری را به حالت تعلیق درآورد. اکنون، پس از حدود دو سال از الحاق کشمیر، پاکستان در نظر دارد روند گفت‌وگو را از سر گیرد. پاکستان یک ماه پیش تصمیم گرفت شکر و پارچه از هند وارد کند، اما وقتی علیه این تصمیم انتقاد شد، لایحه‌ای که برای تأیید واردات از هند به کابینه ارسال شده بود، پس گرفته شد.
وقتی ماه گذشته جنرال قمر جاوید باجوا رییس ستاد ارتش پاکستان در سخنرانی‌اش در همایش گفت‌وگوی استراتژیک اسلام‌آباد در مورد فراموش کردن گذشته سخن زد، عمران خان نخست‌وزیر این کشور نیز در باره برقراری صلح با هند صحبت کرد. چنین اظهاراتی انعطاف‌پذیری رویکرد پاکستان را برای از سر گیری گفت‌وگو با رقیب‌اش نشان می‌دهد. با این حال، با توجه به فشارهای داخلی، برای اسلام‌آباد ادامه این روند دشوار است مگر این که هند وضعیت کشمیر را دوباره احیا کند. اکنون، پاکستان توپ را در میدان نادرندرا مودی انداخته است و احیای وضعیت کشمیر برای وی بسیار دشوار است، زیرا این امر از سوی پارلمان هند تصویب شده است. دهلی‌نو چندین اقدام را برای محو هویت کشمیر اتخاذ کرده است، مانند قانونی کردن اسکان مردم غیرمسلمان به ویژه در دره تحت سلطه مسلمانان تا وجه جمعیتی منطقه مورد مناقشه را به نفع خود تغییر دهد.
وقتی من اصرار دارم که مشکل هند و پاکستان چیست، منظورم زیر سئوال بردن ناسازگاری رویکرد آن‌ها برای حفظ روابط پایدار است. وقتی این دو همسایه از بدو تأسیس روابط غیرطبیعی دارند، به این معنی است که چیز نامناسب در کار آن‌ها وجود دارد. نمونه‌های بی‌شماری وجود دارد که ثابت می‌کند هند و پاکستان به روش غیرطبیعی و ناهموار عمل کرده‌اند – چیزی که نمی‌توان آن را یک رفتار عادی خواند. دو دلیل عمده وجود دارد که نشان می‌دهد در حفظ روابط دوجانبه پایدار هند و پاکستان، مشکلی وجود دارد.
نخست، فرهنگ صمیمت، خصومت و بی‌تفاوتی است که ذهنیت کسانی را که در رأس امور هند و پاکستان قرار دارند، شکل می‌دهد. به طور مثال، وقتی دو طرف در حالت سخنرانی نیستند، حتی با یکدیگر دست نمی‌دهند تا صمیمیت خود را ابراز کنند. با این حال، در جنوروی ۲۰۰۲ و به رغم تنش شدید بین دو کشور پس از حمله بر پارلمان هند، پرویز مشرف در نشست سارک هنگام بازگشت به جایگاه خود پس از سخنرانی مقابل نخست‌وزیر واجپایی ایستاده شد و دست داد. واجپایی که از این رفتار مشرف متعجب شده بود، با بی‌میلی پاسخ متقابل داد. این نوع رفتار مانند حرکت نارندرا مودی و نواز شریف در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای در سال ۲۰۱۹ سمبولیک بود. جای تعجب است که آیا بنیان‌گذاران دو کشور – محمد علی جناح، لیاقت علی خان، مهاتما گاندی و جواهر لعل نهرو – تصور می‌کردند که روابط این دو کشور چنین سرد باشد و فقط به مصافحه‌های دستی محدود شود؟
دوم، بعد دیگر این ناهنجاری روابط هند و پاکستان زمانی قابل مشاهده است که رهبران دو کشور با مهربانی و صمیمیت زیاد یکدیگر را در آغوش می‌گیرند – همان‌طور که در جلسات ایوب خان و جواهر لعل نهرو راجیو گاندی و جنرال ضیاالحق و نواز شریف و ایندر کومار گوجرال به نمایش درآمد. آیا این غیرعادی نیست که از یک طرف آن‌ها از ملاقات یکدیگر اجتناب می‌کنند و از سویی هم یکدیگر را به گرمی و اشتیاق در آغوش می‌گیرند؟
تنش فعلی روابط دو کشور آنچه را که در گذشته اتفاق افتاده، انعکاس می‌دهد و بسیار جای تعجب خواهد بود که یک روز صبح بشنویم دو کشور توافق کردند روند گفت‌وگو را به هدف عادی‌سازی روابط از سر گیرند. این احتمال وجود دارد که مردم از این خبر فوری مطلع شوند که نخست وزیر عمران خان و نارندرا مودی روی برگزاری نشستی توافق کرده‌اند، به رغم اتهامات جدی دو کشور در پی لغو ماده ۳۷۰ که به اوضاع ویژه کشمیر نقطه پایان گذاشت. همچنین ممکن است این الفت اتفاق افتد، بدون این که هند هیچ‌گونه انعطافی در وضعیت منطقه نشان ندهد و پاکستان تسلیم شود.
