چرا ارزش لیر ترکیه سقوط می‌کند و آیا بحران ارزی بدتر خواهد شد؟
ترکیه بار دیگر درگیر بحران ارزی است. لیر در سال جاری بیش از ۴۰ درصد از ارزش خود را در برابر دالر از دست داده است و بدترین عمکرد را در بین تمام ارز‌های بازار‌های نوظهور دارد. این کاهش سریع ارز موجی از احتکار دالر را به همراه داشت و شاهد منظره غیر معمول اعتراض مردمی بودیم که به خیابان‌ها آمدند تا علیه اقدامات «رجب طیب اردوغان» رییس جمهور ترکیه در مسائل اقتصادی اعتراض کنند. اردوغان، اما مشکلات اخیر را به گردن خارجی‌ها و حامیان آنان می‌اندازد. لیر چرا سقوط کرده است آیا این به خاطر سیاست‌های اردوغان بوده است؟ یا به دلیل توطئه خارجی؟ آیا بدترین رویداد‌ها برای لیر در راه است؟ پاسخ‌های کوتاه برای این پرسش‌ها وجود دارد.
چرا لیر سقوط کرد؟ مشکلات اخیر لیر پس از آن آغاز شد که بانک مرکزی ترکیه در تاریخ ۱۸ نوامبر نرخ بهره را به میزان یک درصد کاهش داد که به دنبال کاهش نرخ بهره از سپتمبر بود و این پیام را به بازار‌ها انتقال داد که در دسمبر نیز بار دیگر نرخ بهره کاهش خواهد یافت.
رابطه بین نرخ بهره و ارزش پول چیست؟ زمانی که بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش می‌دهد پول معمولاً برای استقراض ارزان‌تر می‌شود و ارزش آن نسبت به سایر ارز‌ها کاهش می‌یابد.
آیا این مورد در همه مواقع چیز بدی است؟ خیر، زمانی که نرخ تورم پایین است و شما در تلاش برای آغاز رشد اقتصادی هستید موضوع بدی نیست. به طور کلی نرخ پایین بهره مصرف کنندگان را تشویق می‌کند تا برای خرید بیش‌تر وام بگیرند و صاحبان کسب و کار‌ها را برای گسترش عملیات و استخدام کارکنان تازه نیز ترغیب به گرفتن بیش‌تر وام خواهد کرد. نرخ پایین‌تر بهره، صادرات یک کشور را نسبتاً ارزان‌تر و در نتیجه رقابتی‌تر در مقایسه با کالا‌های سایر کشور‌ها می‌کند همه این موارد باعث تشویق رشد اقتصادی می‌شود.
پس چرا زمانی که ترکیه نرخ بهره را در ماه نوامبر کاهش داد لیر قربانی شد؟ زیرا وضعیت تورم در حال حاضر طبیعی نیست. اقتصاد‌های سراسر جهان به دلیل وجود تنگنا‌های زنجیره تامین و کمبود مواد خام تحت فشار قیمتی قرار گرفته‌اند و ترکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
وضعیت تورم در ترکیه چقدر بد است؟ در ماه اکتوبر تورم سالانه قیمت مصرف کننده در ترکیه نزدیک به ۲۰ درصد بود با افزایش چهار برابر سریع‌تر از نرخ هدف ۵ درصد. نرخ بهره معیار ترکیه در حال حاضر ۱۵ درصد بوده است. مسلماً زمانی که نرخ بهره را در شرایطی که نرخ تورم بالاست کاهش می‌دهد این اقدام باعث تورم بیش تری خواهد شد.
آیا سایر اقتصاد‌های نوظهور از ترکیه پیروی می‌کنند و نرخ بهره را در واکنش به تورم کاهش می‌دهند؟ خیر، در واقع کاملاً برعکس عمل می‌کنند. کوریای جنوبی، روسیه، برازیل، مکسیکو و مجارستان همگی نرخ بهره را افزایش داده اند تا تلاش کنند تورم مهار شود.
پس چه کسی مخالف افزایش نرخ بهره ترکیه برای مبارزه با تورم است؟ رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه معتقد است که کاهش نرخ بهره رشد اقتصادی و صادرات را تقویت می‌کند و باعث اشتغال زایی شده و با تورم مقابله می‌کند.
آیا اقتصاد ترکیه در حال رشد است؟ بله، اقتصاد ترکیه در سه ماهه سوم نسبت به سال قبل ۷.۴ درصد رشد کرد. به طور خاص صادرات ترکیه قوی بوده است.
آیا این بدان معناست که اردوغان درست می‌گوید؟ در حالی که رشد اقتصادی سالم طبیعتاً باید باعث بهبود کیفیت زندگی ترک‌ها شود این موضوع به دلیل افزایش نرخ تورم اتفاق نمی‌افتد. کسب و کار‌های ترک که به کالا‌های وارداتی وابسته هستند با هزینه‌های بالاتری روبرو شده‌اند، زیرا لیر قدرت خرید بسیاری کم تری دارد. از آنجایی که شرکت‌ها این هزینه واردات بالاتر را به مصرف کنندگان انتقال می‌دهند خانوار‌های ترکیه به ویژه خانوار‌های کم درآمد با قیمت‌های بالاتر برای خرید کالا از جمله کالا‌های وارداتی مانند مواد غذایی و انرژی دست و پنجه نرم می‌کنند. علاوه بر این، ترک‌ها می‌بینند که ارزش پس‌انداز و درآمدشان به دلیل سقوط آزاد لیر کاهش می‌یابد.
آیا نقاط درد دیگری وجود دارد؟ اقتصاد ترکیه بسیار وابسته به تامین مالی خارجی است به این معنی که شرکت‌هایی که بدهی‌های خود را به دالر دریافت کرده‌اند با از دست دادن ارزش لیر در برابر دالر امریکا با هزینه‌های بازپرداخت بیش‌تر مواجه شده‌اند.
آیا دست کم اقتصاد ترکیه به رشد خود ادامه خواهد داد؟ برخی تحلیلگران معتقدند که اقتصاد ترکیه در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱ به دلیل مشکلات لیر در حال کاهش و طی کردن سیر نزولی است. احتمالاً انقباضی شدید در سه ماهه چهارم سال برای اقتصاد ترکیه به دلیل تاثیر سقوط شدید لیر که در هفته اخیر رخ خواهد داد قابل پیش بینی است سقطی که باعث کاهش بیش از ۲۰ درصد ارزش لیر در مقایسه با سپتمبر شده است.
آیا واقعاً اردوغان مقصر است؟ این بانک مرکزی است که نرخ‌ها را کاهش می‌دهد. آیا این استدلال درست است؟ بانک‌های مرکزی درباره نرخ بهره سیاستگذاری می‌کنند. با این وجود، اردوغان طی دو سال گذشته سه رییس بانک مرکزی را برکنار کرده است. برای مثال، «ناجی اقبال» در ماه مارچ پس از تنها چهار ماه ریاست برکنار شد. او در مدت کوتاهی که رییس بانک مرکزی بود بر مجموعه‌ای از افزایش نرخ بهره‌ها نظارت داشت که به تقویت لیر کمک کرد. اکنون بانک مرکزی استقلال خود را از دست داده است. سرمایه گذاران با مشاهده این مسئله نگران می‌شوند و از خود می‌پرسند آیا سیاستگذاری برای تعیین نرخ بهره یک کشور براساس اهداف سیاسی است و نه مبانی و اصول اقتصادی؟
اردوغان در مورد سقوط لیر چه می‌گوید؟ او می‌گوید مشکلات لیر نتیجه خرابکاری خارجی‌ها در اقتصاد ترکیه و حامیان داخلی آنان است. او در ۲۲ نوامبر از «جنگ اقتصادی استقلال» سخن گفت و وعده داد که ترکیه پیروز آن میدان خواهد شد.
نتیجه و تاثیر این سخنان اردوغان چه بود؟ دست کم در بازار‌های ارز باعث سقوط بیش‌تر ارزش لیر شد و برای مدت کوتاهی به پایین‌تر سطح در تاریخ یعنی ۱۳.۴۵ در برابر هر دالر رسید به نظر می‌رسد اردوغان قصد دارد دیدگاه‌های خود درباره سیاستگذاری پولی غیر متعارفش را آزمایش کند.
آیا عوامل دیگری در کاهش ارزش لیر موثر بوده اند؟ لیر از زمان آخرین بحران ارزی ترکیه در سال ۲۰۱۸ میلادی کم و بیش‌تر دچار کاهش ارزش شده است. علاوه بر کاهش نرخ بهره بانک مرکزی در سال جاری در مواجهه با افزایش تورم، لیر از تنش‌های مداوم بین آنکارا و واشنگتن و کاهش ذخایر ارزی نیز آسیب دیده است. این هفته ترکیه ذخایر ارزی گران‌بهای خود و دالر‌های امریکا را فروخت تا لیر را تقویت کند: اولین مداخله دولت در این زمینه در نزدیک به هشت سال گذشته.
آیا این مداخله موثر بوده است؟ ارزش لیر برای مدت کوتاهی افزایش یافت و دوباره شروع به سقوط کرد. نگرانی‌های اخیر ناشی از تغییر مجدد وزیران بود. اردوغان «لطفی الوان» وزیر دارایی و خزانه داری را با «نورالدین نباتی» جایگزین کرد. برخلاف الوان گفته می‌شود نباتی از موضع اردوغان درباره نرخ بهره پایین حمایت می‌کند.
آیا بحران لیر به پایان رسیده است؟ اظهارنظر در این باره دشوار است. تاکنون اردوغان هیچ نشانه‌ای از تغییر در طرز فکر غیر متعارف خود در مورد نرخ بهره نشان نداده است. هم چنین، او نشان داده بانک مرکزی‌ای که با نظرات مطرح شده او مخالف باشد را تحمل نمی‌کند.
