چرا کودتا در اردن می‌تواند خاورمیانه را به آشوب بکشاند
در شرایط فعلی که توافق ابراهیم میان اسرائیل و امارات و بحرین امضا شده و گمانه‌هایی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه کشور بعدی در این رابطه، عربستان سعودی خواهد بود، شرایط منطقه‌ای تا حد زیادی برای پادشاهی اردن تغییر کرده است
شنبه گذشته (۱۴ حمل)، دستگاه‌های امنیتی اردن حدوداً ۲۰ نفر را بازداشت کرده و ولیعهدِ سابق این کشور را نیز تحت بازداشتِ خانگی قرار دادند. همانطور که برای نخستین بار روزنامه واشنگتن پست گزارش داد، دولت اردن به سرعت یک کودتای سازمان یافته و دقیق را علیه پادشاه این کشور ملک عبدالله دوم خنثی کرده است. وی از سال ۱۹۹۹ تاکنون بر اردن حکومت می‌کند و یکی از متحدان نزدیکِ امریکا و اسراییل در منطقه خاورمیانه است.
خبرگزاری پترا به عنوان خبرگزاری رسمی اردن اعلام کرده که کودتای مذکور، با حمایتِ مشخص خارجی انجام شده است. این کودتا در شرایطی در اردن اتفاق افتاده که پادشاهی این کشور، با چالش‌ها و مشکلات مختلفی در داخل و خارج از این کشور، دست و پنجه نرم می‌کند.
اگرچه نیرو‌های امنیتی اردن تاکید کرده‌اند که شاهزاده حمزه بن حسین، ولیعهد سابق اردن و پسر بزرگِ ملک حسین (شاه سابق اردن)، دستگیر نشده، با این حال اینگونه گزارش شده که از وی خواسته شده به تمامی آن دسته از اقدامات و فعالیت‌هایش که موجب تضعیفِ صلح و ثبات در اردن می‌شود، هر چه سریع‌تر خاتمه دهد.
شاهزاده حمزه در ویدئویی که برای شبکه بی بی سی ارسال کرده گفته است: ستاد کل نیرو‌های مسلح اردن به وی اطلاع داده که او مجاز نیست منزل خود را ترک کند و با دیگران ارتباط بگیرد. وی تاکید کرده که به او گفته شده که به دلیل انتقاداتش علیه رهبری سیاسی اردن، وی همچنین حق ندارد به شبکه‌های اجتماعی نیز دسترسی داشته باشد. شاهزاده حمزه که کلیه خطوط ارتباط تلفنی وی نیز قطع شده است، انجامِ هرگونه عملِ خطایی را از جانب خود رد کرده و به طور خاص، از بازداشت افراد نزدیک به خود خبر داده است.
اگرچه تحقیقات در رابطه با کودتای ادعاییِ اخیر در اردن در جریان است و انتظار می‌رود بازداشت‌های بیشتری انجام شود، با این حال تاکنون بسیاری از دولت‌های دور و نزدیک، از دولتِ مستقر اردن و شخص ملک عبدالله دوم حمایت کرده‌اند.
در اندک زمانی پس از آنکه خبرِ انجام کودتا در اردن منتشر شد، «نِد پرایس» سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفت: «ما به دقت تحولات اردن را رصد می‌کنیم و با مقام‌های اردنی به طور نزدیک ارتباط داریم. ملک عبدالله یکی از متحدان نزدیک امریکا است و بدون تردید از حمایت کامل واشنگتن برخوردار است».
کشور‌های عرب منطقه نیز متعاقباً واکنش‌های مشابه را از خود نشان دادند. بر اساس آنچه خبرگزاری رویترز گزارش کرده، عربستان سعودی، مصر، بحرین، لبنان، کویت، عراق، قطر، یمن، فلسطین، شورای همکاری خلیج فارس، همگی با صدور بیانیه‌هایی، حمایت خود را از دولت اردن و ثبات آن اعلام کرده‌اند. در این راستا، تا به امروز، اسرائیل و مقام‌های آن تاکنون موضع گیری در رابطه با کودتای اردن ابراز نکرده‌اند با این حال برخی گزارش‌ها حاکی از این است که مقام‌های اردنی به آن‌ها در مورد شرایط امنیتی کشورشان، گزارش‌هایی را ارائه کرده‌اند.
بدون تردید صلح و ثبات در اردن، هم به نفع امنیت و ثبات در خاورمیانه، و هم جامعه بین‌المللی است. دولت اردن از سال ۱۹۹۴ با اسرائیل توافق صلح امضا کرده و در عین حال یکی از همکاران نزدیک امریکا در خاورمیانه است. با این حال این کشور در سال‌های اخیر، با چالش‌های زیادی نظیرِ بحران پناهجویان و همچنین همه گیریِ فراگیر ویروس کرونا رو به رو بوده است.
اردن به عنوان کشوری که چیزی بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد، در برهه کنونی میزبان حدوداً ۱.۳ میلیون پناهجوی سوری است و دومین اردوگاه بزرگ مهاجران جهان در آن واقع شده که متاسفانه از امکانات و تاسیسات بهداشت و درمان و همچنین فرصت‌های اشتغالِ مناسبی برخوردار نیست. مجموعه این چالش ها: «اقتصاد اردن را عمیقاً تحت تاثیر قرار داده، مدارس آن را با چالش کمبود زیرساخت‌ها رو به رو کرده و مردم این کشور را نیز با چالش‌های اقتصادی و معیشتی زیادی رو به رو ساخته است».
بحران پاندمی ویروس کرونا نیز تا حد زیادی بر حجم و میزان چالش‌ها برای پادشاهی اردن افزوده است. اگرچه در ابتدای بحران شیوع ویروس کرونا اینگونه تصور می‌شد که اردن به دلیل اقدامات سخت گیرانه خود نظیر مسدودسازی مرزهایش و یا اعمال مقررات قرنطینه، یکی از کشور‌های موفق در امر مبارزه با ویروس کرونا باشد، با این حال، این کشور در پاییز گذشته، با افزایش قابل توجه تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا رو به رو شد. اردن به طور خاص در ماه مارچ با موج جدیدی از افزایش تعداد مبتلایان به ویروس کرونا رو به رو شد. تاکنون بیش از ۶۲۲ هزار نفر در اردن به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و بیش از ۷ هزار نفر نیز بر اثر ابتلا به کرونا جان باخته اند. دولت اردن امید دارد که با آمدنِ واکسین‌های موثر بتواند با بحران فرسایشیِ شیوع ویروس کرونا در این کشور که عمیقاً شفاخانه‌های اردن را تضعیف کرده (به دلیل حجم بالای مراجعات) و موجب توسعه گورستان‌ها شده، مقابله کند.
در کنار همه این ها، اعتراضات علیه دولت اردن به دلیلِ: اعمال مقررات نامحدود قرنطینه، فساد گسترده سیاسی، و همچنین چالش‌های اقتصادی نیز، تقریباً به امری عادی در اردن تبدیل شده است. برای مثال، تلاش‌های اَمان جهت اخذ وام از صندوق بین المللی پول که دولت اردن را وادار کرده سیاست‌های تحمیلی این نهاد بین‌المللی را در خاک خود اجرا کرده و تا حد زیادی ریاضت اقتصادی را نیز در پیش گیرد، بسیاری از مردم اردن را به اعتراض واداشته و آن ها، اَمان را متهم می‌کنند که در حال فروش این کشور به نهاد‌های خارجی است و صرفاً فشار‌ها را به مردم خود تحمیل می‌کند. اضافه بر این، ظهور ناکارآمدی‌هایی نظیرِ سرکوبِ سنگین اعتصاب معلم‌های اردنی و مخالفت مردم این کشور با تطویل مقررات قرنطینه در این کشور، به همراهِ حادثه کشته شدن ۹ بیمار مبتلا به ویروس کرونا در بیمارستانی در اردن به دلیل خراب‌بودن دستگاه‌های تامین اکسیجن، همه و همه موجب شده اند تا افکار عمومی اردن بر شدت و میزان درخواست‌های خود جهت استعفای دولت این کشور بیفزایند.
این مشکلات و چالش‌های داخلیِ پادشاهی اردن، با چالش‌های اساسی در عرصه سیاست خارجی نیز برای این کشور همراه شده اند. پیش از این نیز کاملاً معلوم و واضح بود که دولت اردن به هیچ عنوان طرفدار پیشنهاد مشهورِ خاورمیانه‌ای دولت ترامپ موسوم به «معامله قرن» نبود. ملک عبدالله شاه اردن به دونالد ترامپ هشدار داده بود که سفارت امریکا را به بیت‌المقدس منتقل نکند. جدای از همه این ها، امضای توافق عادی سازی روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و کشور‌های عربی نظیرِ امارات و بحرین، شرایط و اوضاع را بیش از پیش برای پادشاهی اردن در منطقه خاورمیانه تغییر داده است.
اردن تا همین اواخر و قبل از امضای «توافق ابراهیم»، یکی از دو کشور عربی بود که با اسرائیل ارتباط رسمی داشت. در شرایط فعلی که توافق ابراهیم میان اسرائیل و امارات و بحرین امضا شده و گمانه‌هایی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه کشور بعدی در این رابطه، عربستان سعودی خواهد بود، شرایط منطقه‌ای تا حد زیادی برای پادشاهی اردن تغییر کرده است. در شرایط کنونی، اردن به خوبی می‌داند که دیگر برای اسرائیل و امریکا، آن اهمیتِ سابق و سنتی خود را ندارد. اگر این روند ادامه یابد، اردن باید تصمیمات سختی در مورد نقش و جایگاه خود در چهارچوب شرایط جدیدِ ایجاد شده در خاورمیانه بگیرد.
در این رابطه، اردن باید تصمیمات حساسی را درمورد پناهندگان فلسطینی و سوری که در آن زندگی می‌کنند و یا همچنین جلب منابع مالی از کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس که حیات این پادشاهی، تا حد زیادی به این منابع بستگی دارد، بگیرد.
