چگونه یک کودک کتابخوان و علاقمند به مطالعه تربیت کنیم؟
منبع: فرادید
هیچ وقت برای آشنایی و علاقمند کردن کودک به کتاب زود نیست؛ در حال حاضر تعداد زیادی کتاب‌های پارچه‌ای، کتاب‌های برجسته، کتاب‌های چوبی و قابل شستشو برای نوزادان وجود دارد که حتی در زمان حمام هم می‌توانند با آنها بازی کنند و سرگرم شوند.
هر یک از این کتاب‌ها یک تجربه جدید را برای کودک شما فراهم می‌کند و به وسیله یک راه جالب و جذاب او را به دنیای کتاب‌ها معرفی می‌کند. وقتی کودک شما کمی بزرگ‌تر شد، می‌توانید او را با کتاب‌های تصویری یا داستان‌ها خنده‌دار و کتاب‌های شعر کودکانه آشنا کنید.
کارشناسان آموزشی می‌گویند بچه‌هایی که در سال‌های قبل از مدرسه با کتاب پیوندی عمیق دارند، در دوران تحصیل‌شان موفق‌تر می‌شوند و در بزرگسالی هم کاغذ و کتاب را از خود جدا نمی‌کنند.
۱. کتابخوان باشید
اگر می‌خواهید کودک کتابخوان داشته باشید، نخست خودتان باید کتابخوان باشید. آخرین باری که کتاب خواندید، کی بود؟ هر چند وقت کتاب می‌خوانید؟ آیا کودکتان شما را در حال کتابخوانی می‌بیند؟ یا در خلوت خودتان و شب‌ها در تخت‌خواب کتاب می‌خوانید؟ کتاب‌خواندن در حضور بچه‌ها، به آنها نشان می‌دهد که کتاب فقط برای یادگیری نیست و لذت‌بخش هم هست.
اگر کتاب الکترونیکی می‌خوانید، حتما این موضوع را برای کودکتان روشن کنید. این‌گونه او می‌داند که ما در حال پرسه‌زنی در شبکه‌های اجتماعی یا خواندن ایمیل نیستیم. اگر کودکتان هنوز درکی از این ابزار‌ها ندارد، خواندن کتاب‌های کاغذی را در برنامهٔ روز‌انه‌تان قرار دهید. همین‌که با کتابی در دست‌مان روی مبل بنشینیم، پیام روشنی به فرزندمان می‌دهد.
۲. کتاب را دم‌دست کودک بگذارید
در همهٔ اتاق‌ها کتاب‌هایی را در دسترس کودکان قرار دهید. اینکه کودک به‌سادگی به کتاب دسترسی داشته باشد، گامی ضروری برای تقویت میل کتابخوانی است. وجود کتاب‌های فراوان در گوشه‌وکنار خانه، در شکل‌گیری فرهنگ کتابخوانی مؤثر است.
هرچند ممکن است خانه نامرتب به نظر برسد، سخت نگیرید؛ بگذارید کتاب‌ها در گوشه‌وکنار خانه به چشم بیایند و در دسترس باشند. کتاب‌ها را از قفسه کتابخانه خارج کنید. آنها باید در همه‌جای خانه باشند: در اتاق نشیمن، غذاخوری، آشپزخانه، دست‌شویی و جا‌های دیگر.
قد کودکتان را در نظر داشته باشید. کاری کنید کتاب در پیرامون کودک باشد و او به‌راحتی به کتاب برسد. همیشه کتاب‌های کودکان را در راستای دید آنها قرار دهید.
۳. قفسه‌ای برای کودک در نظر بگیرید
برای هریک از بچه‌ها قفسه‌ای مخصوص کتاب‌های شان در نظر بگیرید. این کار به شکل‌گیری سلیقه شخصی آنها در کتابخوانی کمک می‌کند. بچه‌ها به جمع‌کردن چیزها علاقه دارند. همه ما از همان سال‌های کودکی دوست داریم خودمان را با سلیقه شخصی‌مان متمایز کنیم. به کودکتان اجازه دهید کتاب‌هایش را خودش انتخاب کند و قفسهٔ کتاب‌هایش را خودش بچیند.
۴. برای نوزادتان کتاب بخوانید
کتاب‌خواندن برای نوزاد، هم به ایجاد پیوند با او کمک می‌کند و هم در چگونگی رشد مغز او مؤثر است. کتاب‌خواندن برای کودک، احتمالاً سنتی‌ترین روش برای جلب توجه آنها به کتاب است. بدانید هیچ‌وقت برای شروع این سنت زود نیست!
این که چه زمانی باید کتاب‌خواندن برای کودک را شروع کرد، پرسش خیلی از پدر و مادرهاست. پاسخ این است: هرچه زودتر، بهتر! در واقع، مغز نوزاد برای رشد باید کلمه‌های بسیاری بشنود. این کلمات را هم باید با صدای آدمی بشنود که با او پیوند دارد. پس کتاب‌خواندن برای نوزاد ضروری است.
مهم نیست چه کتابی برای نوزادمان می‌خوانیم. او هنوز توانایی درک محتوای آنچه را می‌شنود ندارد. بااین‌حال، این تجربه سودمندی برای نوزاد است. این‌گونه، این سنت در ذهن کودک نقش می‌بندد: حس در آغوش گرفته شدن و شنیدن صدای کسی که برایتان کتاب می‌خواند. نوزاد تا چندین ماه نمی‌تواند واکنشی نشان دهد، اما این مهم نیست. کافی است کتابی برایش بخوانید، حتی کتاب آشپزی. فراموش نکنید که مهم‌ترین مزیت این کار ایجاد پیوندی عمیق بین نوزاد و والد است.
۵. برای کودک نوپا، کتاب‌های تخته‌ای و عکس‌دار تهیه کنید
هنگامی‌که کودک شروع به واکنش نشان دادن کرد، به‌سراغ کتاب‌های تخته‌ای با عکس‌های جذاب بروید. کتاب‌های تخته‌ای معمولاً صفحات اندکی دارند. این کتاب‌ها بر مبنای چگونگی کارکرد مغز کودک نوپا تهیه می‌شوند و به گسترش دامنهٔ توجه کودک کمک می‌کنند. در این کتاب‌ها عکس‌ها بزرگ و واضح هستند و رنگ‌هایی گیرا دارند. بهتر است کتاب‌هایی با عکس چهرهٔ نوزادان واقعی انتخاب کنید. در این سن، کتاب‌هایی که کلمات مختلف را نشان می‌دهند هم برای کودک لازم است. این کتاب‌ها عکس کلمه‌های گوناگون را نشان می‌دهند. بچه‌ها عاشق این هستند که به عکس‌ها اشاره کنند و نامشان را بیاورند. این کار برای کودک لذت‌بخش است. در ماه‌های آغازین تولد، ضرورتی ندارد که کتاب‌ها حتماً داستان داشته باشند.
۶. با وجود بی‌توجهی کودک، به خواندن ادامه دهید
شاید کتاب‌های کاغذی برای کودکان چندان جذاب نباشد. گاهی بچه‌ها نمی‌توانند مدت‌ها یک جا بنشینند و در می‌روند! بااین‌حال به خواندن ادامه دهید. آنها به‌هرحال کلمات را می‌شنوند، حتی اگر حواس‌شان پرت شده باشد.
۷. کتاب‌ها را چندباره برای کودکتان بخوانید
اینکه کودکمان از ما بخواهد بار‌ها کتابی را برایش بخوانیم، طبیعی است. او گاهی حتی بی‌فاصله پس از پایان داستان، به خواندن دوبارهٔ آن اصرار می‌کند.
اصرار کودک به خواندن چندبارۀ کتابی، نشانهٔ درجازدن نیست بلکه معمولا به‌معنی تقویت توانایی تفکر است. کودکان نوپا از خواندن داستان‌های تکراری خوش‌شان می‌آید، زیرا هر بار نکته تازه‌ای کشف می‌کنند. این به رشد عملکرد مغز کمک می‌کند. شاید راز این علاقه ذهنتان را درگیر کند، اما سعی کنید از این کار لذت ببرید. این راهی است برای شناخت چیز‌هایی که کودکتان دوست دارد و چیز‌هایی که دوست ندارد.
وقتی کودک کتابی را آن‌قدر می‌خواند که از بر می‌شود، نه تنها چیز‌های جدیدی یاد گرفته است، بلکه خاطره خوشی برایش خلق شده است. بسیاری از ما وقتی یاد کتاب‌داستان‌های کودکی‌مان می‌افتیم، لبخند خوشایندی به لبمان می‌آید.
۸. کتاب‌خواندن را به زمان خاصی محدود نکنید
کتاب‌خواندن پیش از خواب، لذت‌بخش و سودمند است. خواندن داستان شبانه باعث ارتباط رودرروی کودک با ما و کتاب می‌شود. این کار یک عادت شبانهٔ خوشایند هم برای کودک است. شاید نتوانید در برخی اوقات روز با کودکتان کتاب بخوانید. اشکالی ندارد؛ هر زمان می‌توانید، این کار را انجام دهید.
همیشه کتابی در ساک بچه داشته باشید. هر زمان فرصتش پیش آمد، در مطب پزشک یا صف اتوبوس، به‌جای اینکه کودکتان را با تلفن هوشمند‌تان سرگرم کنید، برایش کتاب بخوانید.
اگر می‌توانید، شب‌ها پیش از خواب برای کودکتان کتاب بخوانید؛ اما حواستان به وضعیت ذهنی او باشد. خیلی از بچه‌ها دل خوشی از خوابیدن ندارند. حواستان باشد کاری نکنید که کتاب‌خواندن یادآور چیزها و زمان‌های ناخوشایند باشد. زمان و روش مناسب را پیدا و کاری کنید که کتاب‌خواندن بدون اضطراب و تا جای ممکن، جذاب و خوشایند باشد.
۹. شاید کتاب غیرداستانی مناسب‌تر باشد
اگر متوجه بی‌میلی کودکتان به خواندن کتاب شدید، نخست مطمئن شوید او دچار اختلالات یادگیری یا مشکلات دیگر نیست. وقتی مطمئن شدید، کتاب‌های دیگر را امتحان کنید. وقتی بچه‌ها از کتاب‌خواندن خوش‌شان نمی‌آید، اغلب به دلیل این است که موضوع را دوست ندارند.
بعضی بچه‌ها علاقه‌ای به کتاب داستان ندارند، اما ممکن است عاشق کتاب‌های ورزشی و نقشه‌ها باشند. این بچه‌ها به داده‌ها و اطلاعات واقعی بیشتر از موضوعات غیرواقعی علاقه دارند. کتاب‌های غیرداستانی که مناسب کودکان باشند، بسیارند. خوب است بدانید همه بچه‌ها از کتاب‌هایی با موضوع رکورد‌های جهانی خوش‌شان می‌آید.
۱۰. کتاب‌های مصور را امتحان کنید
امروزه جایگاه کتاب‌های مصور ارتقا پیدا کرده است. دیگر این باور غلط که این کتاب‌ها را نباید چندان جدی گرفت، وجود ندارد. پژوهش‌ها بر پایه تصاویر ام. آر. آی نشان داده‌اند که واکنش مغز هنگام خواندن تصویر‌ها در کتاب‌های مصور، مانند خواندن متن است. وقتی کودک کتابی مصور را همراه با کلمات می‌خواند، هر دو سمت مغز او فعال می‌شود. این کار برای رشد توانایی‌های مغز خیلی خوب است.
بی‌میلی خیلی از کودکان به خواندن، به‌دلیل ترس است. این کودکان بیشتر خواننده تصویر هستند و متن آنها را می‌ترساند. امروزه روشن شده است که نگاه‌کردن به تصویر سودمند است. درعین‌حال، در فرهنگ دیجیتال امروز که متن و تصویر با هم پیوند خورده‌اند، رمان‌های تصویری درگاه مناسبی برای ورود کودک به دنیای کتابخوانی است. پس برای داشتن کودک کتابخوان، کتاب مصور در اختیار او بگذارید.
کتاب دوستی وفادار و معلمی همراه برای همه ماست. انس‌گرفتن با کتاب از سنین کودکی، نقش مهمی در علاقه به کتابخوانی در بزرگسالی دارد. شما چه خاطره‌ای از کتابخوانی در کودکی‌تان دارید؟ به‌نظرتان چطور می‌توانیم کودکان امروز را کتابخوان بار بیاوریم؟
