کلال‌گری؛ هنری تاریخی اما فراموش شده!

گزارش از ضمیر محب- خبرگزاری دید
صنعت کلالی (سفال‌گری) و استفاده از ظروف گِلی در افغانستان، پیشینه طولانی دارد. صنعتی که هنری بومی با سابقه تاریخی است و روزگاری کوزه کلالی آب سرد تابستان‌ها و کاسه‌های گلین منقش با رنگ‌های زنده، زینت دسترخوان مردم بود. این هنر امروز تقریباً فراموش شده و جای خود را به محصولات خارجی داده است. هنر کلالی امروز با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه است و اگر به آن توجه نشود، به تاریخ خواهد پیوست.
به گزاش خبرگزاری دید، انوش سروری مسئول فروش ظروف کلالی در یک فروشگاه صنایع دستی در کابل است. انوش در گفت‌وگو با خبرگزاری دید می‌گوید:«ظروف سفالی را از بازار استالف می‌آوریم؛ اما خرید و فروش خوبی ندارد».

به گفته او، «اجناس و ظروف پاکستانی، چینی و از کشورهایی دیگر که وارد افغانستان می‌شود، بازار صنعت سفالی‌گری را در کابل و به صورت عموم در افغانستان به شدت کم‌رنگ کرده است».
همچنان انوش می‌افزاید: «ظروف سفالی به مراتب صحی‌تر و باکیفیت‌تر از ظروف پلاستیکی، شیشه‌ای و فلزی است که از کشورهای بیرون وارد افغانستان می‌شود».
وی در باره ساخت و تهیه ظروف سفالی می‌گوید: «ظروف کلالی از یک خاک مخصوص به نام گل «مکن» ساخته می‌شود، اول گل را غربال می‌کنند، بعدش توسط پا این گل پخته می‌شود، بعد از این که پخته شد، ساختن ظروف توسط چرخ مخصوص کلالی شروع می‌شود».
انوش اضافه می‌کند که «ظروف کلالی توسط دست و پا ساخته می‌شود و از هیچ گونه وسیله برقی و ماشین مدرن در آن استفاده نمی‌شود».

نورمحمد یکی دیگر از فروشندگان ظروف سفالی در شهر کابل است. نورمحمد می‌گوید: «ده سال است که در کابل کار فروش ظروف سفالی دارم. قبلاً مردم از کشورهای امریکا و اروپا برای ما ظروف سفالی فرمایش می‌دادند، اما حال این فرمایشات کم شده است، در افغانستان هم چندان فروش ندارد. ولی، از طریق همین ظروف کلالی خرج و احتیاج فامیل خود را برآورده می‌کنم».
وی می‌گوید برای این که ظروف گلی در افغانستان رایج شود، باید جلو واردات ظروف فلزی و شیشه‌ای گرفته شود: «از دولت می‌خواهم به صنعت دیرینه سفالی توجه جدی کند و نگذارد جای این هنر باارزش را واردات بی‌کیفیت خارجی بگیرد. ظروف سفالی هم صحی است و هم دیزاین خوب دارد».
ظروف گلی و صنعت سفالگری در افغانستان سابقه تاریخی و طولانی دارد. آثار به دست آمده در تپه آی خانم تخار، مندیگک، طلاتپه جوزجان، عینک لوگر، بگرام، بلخ و قندهار و آثار تاریخی اطراف مجسمه‌های بودا در بامیان نشان می‌دهد که صنعت کلالی از هزاران سال پیش در این خطه رواج داشته و استفاده می‌شده است.
برخی پیرمردان و پیر زنان روایت می‌کنند که تا همین چند دهه پیش نیز صنعت و هنر کلالی در کشور رونق خوبی داشت، به گفته این اشخاص، نخستین ضربات را به صنعت کلالی، تورید ظروف شیشه‌ای و فلزی زد، اما چهار دهه جنگ و مهاجرت و تخریب سیستم صنایع و تولید در کشور نیز از عواملی است که صنعت کلالی را به رکود مواجه ساخت.

با این حال، دو دهه اخیر در کشور زمانی بود که سبک زندگی به مردم به گونه اساسی تغییر کرد. در این دوره پدیده‌های مدرن و صنعتی جای تولیدات دستی و سنتی را اشغال کرده و سبب رکود ده‌ها رشته تولیدی و صنعتی در کشور شد.
به باور آگاهان اقتصادی، ورود محصولاتی مانند وی وی سی، صنعت نجاری را از صحنه خارج ساخت، اشیا و ابزار فلزی چینی آهنگری را نابود ساخت و صنعت مسگری را نیز آسیب فراوان زد.
اما صنعت کلالی با آن که ظرفیت مبدل شدن به یک محصول توریستی را داشت، با افزایش ناامنی و رکود شدید صنعت توریزم داخلی و خارجی، بازار آن نیز سست شد.

فروشندگان محصولات کلالی می‌گویند که در گذشته گردشگران داخلی و خارجی هنگام گشت و گذار در شهرها این صنایع را به عنوان زینت و هدیه خریداری می‌کردند، اما امروز نه توریستی هست و کسی توان خرید چنین ظروفی را دارد.
با این حال، کلال‌گری شاید آخرین رمق‌هایش را تجربه کند، اما آنچه یادگار تاریخی مردم خواهد ماند، رنگ‌ها و نقش‌ها و نگاره‌های زنده و دینامیک این هنر است که روایتی از روزگار رنگین نیاکان ما حکایت می‌کند.