ناآرامی‌های چمن-اسپین بولدک؛ بحران مرزی پاکستان و افغانستان
مترجم: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
خبرگزاری دید: موضع طالبان در به رسمیت نشناختن دیورند به عنوان مرز رسمی، همراه با مخالفت شدید آن‌ها با سیاست‌های سختگیرانه مرزی پاکستان، نشان می‌دهد که بعید است این اختلافات به این زودی‌ها حل شود.
دولت پاکستان ممنوعیت سفر برون‌مرزی با افغانستان را از نوامبر ۲۰۲۳ اعلام کرد. ساکنان ولسوالی چمن در پاکستان بلافاصله پس از اعلام این فرمان، اعتراض کردند. این فرمان صدور روادید و پاسپورت را برای افرادی که از گذرگاه اسپین بولدک – چمن عبور می‌کنند، اجباری می‌کند. تاکنون، افغانستانی‌ها و پاکستانی‌ها فقط با نشان دادن تذکره‌شان رفت و آمد می‌کردند.
در جون ۲۰۲۴، سند پذیرش موقت (TAD) به عنوان بخشی از توافق‌نامه بین پاکستان و افغانستان با هدف بهبود امنیت مرزی و مبارزه با تروریزم معرفی شد. بر اساس این سیاست، رانندگان کامیون افغانستانی که کالاهای تجاری را انتقال می‌دهند، ملزم هستند اسناد لازم مانند ثبت نام وسیله نقلیه، کارت شناسایی و عکس ارایه کرده و ۱۰۰ دالر امریکایی برای ورود به پاکستان بپردازند.
در جریان اعتراضات نه ماهه، بیش از ۴۰ معترض دستگیر و حداقل ۲۸ معترض از جمله ۱۷ پرسونل امنیتی زخمی شدند.
محدودیت‌های اعمال شده توسط دولت نه تنها کار را برای مردم ساکن در آن سوی مرز دشوار کرده است، بلکه بیش از ۲۰ هزار کارگر محلی را نیز بیکار کرده است. تاجران و کارگران روزمزد در افغانستان از جمله کسانی هستند که به دلیل وضع سیاست گذرنامه و ویزا به‌شدت آسیب دیده‌اند. از زمان تعیین خط مرزی بحث‌برانگیز بین پاکستان و افغانستان، برای اولین بار در بیش از یک قرن گذشته، چنین ممنوعیتی بر تردد مردم محلی اعمال می‌شود. مقامات پاکستانی گفته‌اند که این محدودیت‌ها برای امنیت ضروری است، زیرا این کشور با تجدید خشونت‌های شبه‌نظامیان فرامرزی دست و پنجه نرم می‌کند.
مرز بحث‌برانگیز
پس از سقوط سلسله درانی در قرن هجدهم، امپراتوری پشتون از هم پاشید. انگلیسی‌ها می‌خواستند کنترل منطقه را به دست گیرند تا از گسترش نفوذ روسیه به کابل محافظت کنند. در نتیجه، سه جنگ بین انگلیس و افغانستان (۱۸۲۸-۴۲، ۱۸۷۹-۸۰ و ۱۹۱۹) بین امپراتوری بریتانیا و امیران مختلف افغانستان درگرفت. پس از جنگ دوم در سال ۱۸۹۳، امیر عبدالرحمن خان هنگام مذاکره با مارتیمر دیورند، وزیر خارجه وقت بریتانیا، با ترسیم مرز بین هند بریتانیا و افغانستان موافقت کرد. مرز نهایی در سال ۱۸۹۷ ترسیم شد. هدف این قرارداد نه تنها محافظت در برابر حمله روسیه بود، بلکه به بریتانیا اجازه دسترسی به مسیرهای تجاری کلیدی را داد. انگلیسی‌ها به جای مشخص کردن مرز، این توافق را به‌عنوان تعیین حوزه‌های نفوذ حاکمیت خود می‌دانستند.
جنبش خدای خدمتگر یا «بندگان خدا» به رهبری خان عبدالغفار خان، اولین جنبش سیاسی مهم در قرن بیستم بود که این مرز را به چالش کشید. پس از تشکیل پاکستان در سال ۱۹۴۷، هیچ توافق رسمی در مورد دیورند وجود نداشت. افغانستان، در واقع، معاهدات مختلف امضا شده با بریتانیا را طی یک لویه جرگه (شورای رهبری) که در جولای ۱۹۴۹ برگزار شد، رد کرد. این معاهدات شامل معاهده گندمک ۱۸۷۹، موافقت‌نامه خط دیورند در ۱۸۹۳، پیمان افغانستان و انگلیس در ۱۹۰۵، معاهده راولپندی ۱۹۱۹، و معاهده انگلیس و افغانستان ۱۹۲۱ می‌شود. هیچ دولتی در افغانستان از سال ۱۹۴۹ خط دیورند را نپذیرفته است. بسیاری از پشتون‌ها هنوز به شیوه‌های قبیله‌ای پایبند هستند و از ایدیولوژی تحت حمایت دولت پاکستان، بیشتر «پشتونوالی» را تشویق می‌کنند.
در حالی که این خط هرگز توسط افغانستانی‌ها به عنوان مرز بین‌المللی بین دو کشور پذیرفته نشده است، اما پاکستان آن را به عنوان مرز بین‌المللی دایمی می‌داند. این مرز رسما ۱۸ گذرگاه دارد، اما تورخم و چمن پر استفاده‌ترین گذرگاه‌ها برای تجارت و تردد مردم محلی هستند.
زمانی که ارتش ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ به افغانستان حمله کرد، محدودیت‌های اولیه برای عبور از مرز توسط مقامات پاکستانی اعمال شد. نیروهای امریکایی نگران تحرکات جنگجویان طالبان به سمت مناطق امن در پاکستان بودند. دو سال بعد، در سال ۲۰۰۳، مقامات پاکستانی به اصطلاح دروازه دوستی را در چمن در امتداد شاهراه اصلی اتصال چمن در بلوچستان به اسپین بولدک در ولایت قندهار افغانستان ساختند.
حملات تروریستی در پاکستان
در همین حال، حملات تروریستی در پاکستان افزایش یافته است. اسلام‌آباد با پیوند دادن این حملات به افغانستان، تصمیم گرفت برای جلوگیری از حرکت این تروریست‌ها در داخل کشور، مرزها را حصار بکشد. از آنجایی که مرز مورد مناقشه است، حصارکشی نیز به درگیری‌های متعددی بین نیروهای امنیتی مرزی دو کشور انجامیده است. مردم محلی که دارای فرهنگ و معیشت مشترک هستند نیز اعتراضاتی را علیه محدودیت‌های اعمال شده بر حرکت طبیعی آغاز کردند.
از زمان بازگشت طالبان افغان به قدرت در افغانستان، حملات تروریستی در پاکستان افزایش یافته است. مقامات پاکستان با استناد به موضع ملایمش در قبال گروه‌های تروریستی مانند تی‌تی‌پی، حکومت طالبان را مسئول حملات در کشورشان می‌دانند. به‌رغم تمام تلاش‌ها و درخواست‌ها از طالبان افغانستان، این گروه تا کنون علیه تی‌تی‌پی اقدامی نکرده است. در نهایت، دولت پاکستان اقداماتی را برای جلوگیری عبور تروریست‌ها از افغانستان به پاکستان انجام داد. افزایش امنیت در مرزهای دو کشور یکی از اقدامات مهم بود. هرچند در انجام این اقدامات، تحرکات محلی به طور کامل نادیده گرفته شد، مانند اشتراک فرهنگ، خانواده‌ها و معیشت مردم محلی.
در همبستگی با معترضان، احزاب سیاسی محلی از جمله حزب ملی عوامی (ANP)، حزب ملی عوامی پختونخوا (PkMAP)، جنبش تحفظ پشتون (PTM) و حزب ملی دموکراتیک (NDP) تظاهرات مشترکی را در مقابل مطبوعات کویته ترتیب دادند. در همین حال، اسد قیصر، رهبر حزب تحریک انصاف پاکستان، هنگام سخنرانی در شورای ملی، خواستار تشکیل کمیته پارلمانی برای رسیدگی و حل اختلاف شد. محمود خان اچکزی، رییس حزب ملی عوامی پختونخوا ضمن محکومیت حملات نیروهای پاکستانی به معترضان، دولت پاکستان را به سرکوب پشتون‌ها در این کشور متهم کرده است. اما مقامات پاکستانی به این خواسته‌ها گوش نداده و موضعش را در مورد اجرای این دستور به‌خاطر اهداف امنیتی تکرار کرده‌اند. خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، ضمن حمایت از این ممنوعیت، بر لزوم اجرای دقیق قوانین بین‌المللی در مرز پاکستان با افغانستان تاکید کرد.
طالبان نیز دوباره بر موضعش پافشاری کرده و تاکید کرده اند که حصارهای ساخته شده توسط پاکستان خانواده‌ها را از هم جدا کرده است. نورالله نوری سرپرست وزارت سرحدات و قبایل افغانستان خط دیورند را “خیالی” خواند و گفت که این خط مرز رسمی بین دو کشور را نشان نمی‌دهد. نوری حین بازدید از گذرگاه مرزی تورخم در جنوری ۲۰۲۴، داشتن مرز رسمی با پاکستان را تکذیب کرد. او به پاکستان هشدار داد که اگر با تحمیل هر گونه دستور رسمی به ایجاد تفرقه در جامعه ادامه دهد، دوباره با بحران جنگ ۱۹۷۱ مواجه می‌شود.
نتیجه‌گیری
ناآرامی در گذرگاه اسپین بولدک-چمن بر پیچیدگی‌های عمیق مرز افغانستان و پاکستان تاکید دارد. اجرای الزامات گذرنامه و ویزا در پاکستان نشان‌دهنده انحراف قابل توجه نسبت به عبور و مرور فرامرزی است که به‌شدت بر معیشت هزاران ساکن محلی تاثیر گذاشته است. موضع طالبان در به رسمیت نشناختن دیورند به عنوان مرز رسمی، همراه با مخالفت شدید آن‌ها با سیاست‌های سختگیرانه مرزی پاکستان، نشان می‌دهد که بعید است این اختلافات به این زودی‌ها حل شود. از آنجایی که هر دو کشور با چالش‌های داخلی و خارجی دست و پنجه نرم می‌کنند، آینده این مرز مورد مناقشه نامشخص است.
نویسنده: پوسپا کوماری
منبع: مؤسسه مطالعات و تحلیل‌های دفاعی منوهر پریکار (MP-IDSA)
