پیام رهبر طالبان؛ تغییر در رویکرد و روایت
خبرگزاری دید: تأکید ملا هبت‌الله بر حفظ وحدت، به عنوان نخستین محور مبنایی پیام تبریک عید فطر، نشانگان افزایش اختلافات داخلی در صفوف سران و سرکردگان حکومت طالبان و توسعه نزاع نرم بر سر تصاحب قدرت سیاسی و اجرایی کشور است.
انتشار پیام عید، امری معمول در رویه دینی ـ سیاسی همه رهبران دینی ـ سیاسی و از جمله ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان است، اما آنچه در پیام امسال او به مناسبت عید سعید فطر اهمیت دارد، تفاوت‌هایی است که نسبت به پیام‌های پیشین او برای این مناسبت دینی وجود دارد.
مهم‌ترین تفاوت پیام امسال ملا هبت‌الله با پیام‌های پیشین او در استناد او به آیات قرآن کریم و روایات رسول‌الله (ص) برای همه بندها و محورهای پیام است.
جامعیت پیام عید فطر ملا هبت‌الله و پرداختن به موضوعات مختلفی که نشان‌دهنده دیدگاه‌ها و دغدغه‌های او درباره مسائل داخلی و بین‌المللی افغانستان است، از تفاوت‌های دیگر این پیام در مقایسه با پیام‌های مشابه وی در سال‌های گذشته است.
در یک نگاه کلی، پیام عید ملا هبت‌الله، در محورهای زیر، قابل دسته‌بندی است:
حفظ اتحاد و انسجام
نخستین محور این پیام پس از تبریک عید سعید فطر و ذکر فضائل روزه و ماه رمضان، تأکید بر ضرورت اتحاد و یکپارچگی مسلمانان است. رهبر طالبان با استناد به متون دینی، حفظ وحدت را یکی از اصول مهم و محوری دانسته و آن را شرط اساسی برای تثبیت نظام اسلامی و تقویت حاکمیت شرعی معرفی کرده است.
رهبر طالبان، اتحاد و همبستگی را مهم‌ترین عامل تأمین امنیت در جامعه خوانده و با برحذر داشتن مردم از افتادن در دام توطئه‌های دشمنان، از آنان خواسته است که با حفظ وحدت، از نظام اسلامی پشتیبانی کنند. او در بخشی از پیام خود آورده است که: «وحدت و اتحاد که رمز موفقیت و عزت ماست، باید بیش از پیش تحکیم شود. مردم باید نسبت به توطئه‌های دشمنان آگاه باشند و قاطعانه از نظام اسلامی و حاکمیت شرعی خود دفاع کنند.»
تأکید ملا هبت‌الله بر حفظ وحدت، به عنوان نخستین محور مبنایی پیام تبریک عید فطر، نشانگان افزایش اختلافات داخلی در صفوف سران و سرکردگان حکومت طالبان و توسعه نزاع نرم بر سر تصاحب قدرت سیاسی و اجرایی کشور است. به واقع آقای هبت‌الله، در این پیام به دنبال آن است که با توسل و تمسک به آیات و روایات، بر آتش افروخته اختلاف در درون سران و سرآمدان حکومت طالبان، آبی بیندازد و زبانه‌های در حال افزایش و گسترش این آتش را مهار و خاموش کند.
امر به معروف و نهی از منکر
یکی دیگر از موضوعات مطرح‌شده در پیام ملا هبت‌الله، اهمیت نهاد امر به معروف و نهی از منکر در نظام سیاسی مستقر افغانستان به رهبری خود وی است. رهبر طالبان با اشاره به این نهاد، به کاهش سطح جرائم و منکرات در جامعه اشاره کرده و از تمامی مسوولان و مردم خواسته است که برای اجرای فرامین فراقانونی این نهاد، همکاری کنند.
تأکید او بر این موضوع نیز ناشی از ناکامی حکومت تحت رهبری وی در اجرای احکام سختگیرانه مورد تأیید و تأکید او است.
واقعیت امر این است که حکومت جدید طالبان، در مقایسه با حکمروایی این جریان در دهه نود میلادی، منعطف‌تر است و از اجرای متصلبانه فرامین فراقانونی رهبر حاکمیت جدید، خودداری می‌کند. این واقعیت میدانی، وجهه مذهبی ملا هبت‌الله را در دید پیروان تندرو او مخدوش و همراه با پرسش‌های جدی مطالبه‌گرایانه ساخته است و در نهایت می‌تواند به تعیین‌کنندگی او در سیاستگذاری‌های حکومتی طالبان، آسیب بزند. به همین دلیل از نظر برخی کارشناسان، تأکید مجدد ملا هبت‌الله در پیام عید خود بر اجرای بی‌چون‌وچرای امری به معروف و نهی از منکر، بیش از آن که ناشی از دغدغه و دل‌نگرانی او نسبت به تعطیلی احکام شرعی باشد، برآمده از دلهره او نسبت به حفظ جایگاه مقتدر معنوی خود در میان رده‌های بالایی طالبان است که با رویکردهای متعارض دینی، به تأمین منافع و حفظ یا توسعه قلمرو نفوذ سیاسی خود چشم دوخته‌اند.
اقتصاد افغانستان
در بخش دیگر پیام رهبر طالبان، به مسأله توسعه اقتصادی افغانستان پرداخته شده است. او برای ترسیم چشم‌اندازی روشن از آینده اقتصادی افغانستان، اعلام کرده که تلاش‌هایی برای اجرای پروژه‌های زیرساختی، توسعه تجارت و افزایش صادرات در حال انجام است. همچنین در این پیام، بر اهمیت استخراج معادن به‌عنوان راهی برای کاهش بیکاری و بهبود شرایط اقتصادی مردم تأکید شده است.
به واقع در این بخش پیام، ملا هبت‌الله تلاش کرده با استناد به برنامه‌های اقتصادی حکومت طالبان، هم حس امیدواری به آینده درخشان اقتصادی را در مردم تزریق کند و هم گزارش‌های رسانه‌های منتقد مبنی وضعیت بد و بحرانی اقتصادی افغانستان پس از قطع کمک‌های خارجی را رد کند. او در این پیام از مردم خواسته است که «به تبلیغات گروه‌های مغرض که در تلاش‌اند امید آنها را از بین ببرند، توجه نکنند.» اما مشکل اینجا است که عینیت جاری در افغانستان با بی‌توجهی به «تبلیغات گروه‌های مغرض» تغییر نمی‌کند.
روابط خارجی
رهبر طالبان در پیام تبریک عید فطر، به موضوع سیاست خارجی افغانستان هم پرداخته است. او در این بخش، کشورها را به دو دسته تقسیم کرده است: کشورهای اسلامی که روابط با آنها باید بر اساس برادری اسلامی باشد و کشورهای غیر اسلامی که برقراری روابط با آنان، مشروط به احترام به باورهای دینی مردم افغانستان و عدم مداخله در امور داخلی کشور است. وی همچنین بدون اشاره مستقیم به کشورهای غربی، از آنها خواسته است که مانع ثبات و پیشرفت افغانستان نشوند.
مسأله فلسطین
موضوع دیگری که به‌طور جداگانه و تقریبا مبسوط و مفصل در این پیام مطرح شده، قضیه فلسطین و بحران جاری در غزه است. رهبر طالبان با استناد به آیات قرآن کریم، حمایت از فلسطینیان را وظیفه دینی تمامی مسلمانان دانسته و حملات رژیم صهیونیستی بر مردم مظلوم و بی‌دفاع غزه را محکوم کرده است. او در این پیام، از کشورهای اسلامی خواسته است که به اندازه توان خود وارد میدان حمایت از فلسطینیان شوند.
تأکید بر فقه حنفی
از نکات قابل تأمل و انتقادبرانگیز در پیام رهبر طالبان، تأکید یکجانبه او بر اجرای احکام شرعی بر مبنای فقه حنفی است. او اعلام کرده که «امارت اسلامی تمام محاکم را بر تطبیق شریعت در روشنایی فقه حنفی مکلف نموده است». تأکید یکجانبه و انحصارگرایانه رهبر طالبان بر اجرای فقه حنفی در محاکم، در حالی صورت می‌گیرد که بر پایه آمارها بین ۲۰ تا ۲۵ درصد مردم افغانستان، مسلمان جعفری‌مذهب هستند و حقوق دینی و شهروندی آنان در پیام عید ملا هبت‌الله کاملا نادیده گرفته شده است.
شیعیان افغانستان به رغم آن که جمعیتی قابل توجه از مردم کشور را تشکیل می‌دهند و در حکومت‌های پیشین از حقوق رسمی مذهبی خود برخوردار بودند، در حکومت طالبان به حاشیه رانده شده و از ابتدایی‌ترین حقوق دینی ـ انسانی خود محروم شده‌اند. این در حالی است که آنان نه‌تنها سر ستیز با حکومت طالبان را ندارند، بلکه اخیرا با برگزاری یک گردهمایی بزرگ در تالار لویه‌جرگه، حمایت خود از حکومت موجود را اعلام کردند و آشکارا نشان دادند که به دنبال همکاری با ساختار جدید سیاسی بوده و مبنای شان تعامل مفید و همدلانه با حکومت است و حکومت نیز در اقدامی متقابل، باید حقوق و هویت مذهبی آنان را به رسمیت بشناسد.
چشم‌پوشی از مسائل اساسی
ملا هبت‌الله، رهبر طالبان، به رغم آن که مسائلی مانند امر به معروف و نهی از منکر و مبنای مذهبی صدور احکام شرعی در دادگاه‌های افغانستان را در پیام خود مورد توجه قرار داده است، اما نسبت به پاره‌ای مسائل و موضوعات اساسی مربوط به مدیریت کلان کشور و اموری که چارچوب و چشم‌انداز اساسی آینده کشور را ترسیم می‌کند، از جمله تدوین قانون اساسی، عبور از دولت موقت، تحصیل دختران و نحوه تعامل با مخالفان چشم‌پوشی کرده است.
جمع‌بندی
با بررسی پیام تبریک عید ملا هبت‌الله، مشخص می‌شود که در حوزه داخلی، مهم‌ترین دغدغه رهبر طالبان مقابله با اختلافات داخلی است. از همین رو، تأکید فراوانی بر اتحاد و یکپارچگی در آن دیده می‌شود. در حوزه سیاست خارجی، لحن پیام کاملاً صلح‌جویانه است و رهبر طالبان کشورهای اسلامی را به همکاری بر اساس اخوت اسلامی دعوت کرده است.
همچنین تأکید بر اجرای احکام شریعت، از جمله مسائلی است که در این پیام برجسته شده و به نظر می‌رسد که در سیاستگذاری‌های آینده طالبان نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
نویسنده: سید زکریا موسوی – خبرگزاری دید