چشم‌انداز تیره رسانه‌ها در افغانستان تحت حاکمیت طالبان
خبرگزاری دید: اکنون چشم‌انداز بهبود وضعیت رسانه‌ها در افغانستان به عوامل متعددی وابسته است. کاهش محدودیت‌ها، تضمین امنیت خبرنگاران و حمایت اقتصادی از رسانه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز احیای نسبی رسانه‌های مستقل باشد.
رزا اوتنبایوا، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در افغانستان، روز گذشته (شنبه، ۱۳ ثور) به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، از وخامت وضعیت رسانه‌های آزاد در کشور ابراز نگرانی کرد.
وی تأکید نمود که رسانه‌ها ستون اصلی یک جامعه آگاه و پویا هستند و نقش آن‌ها در تقویت شفافیت، اعتماد عمومی و حاکمیت خوب غیرقابل انکار است.
گزارش‌های یوناما نشان می‌دهد که فشارهای اقتصادی و محدودیت‌های حکومتی، رسانه‌های مستقل را به سوی فرسایشی مداوم سوق داده و آینده آزادی بیان در افغانستان را با ابهام مواجه کرده است.
این فرسایش تا حد زیادی ریشه در بحران اقتصادی پس از بازگشت طالبان به قدرت در آگست ۲۰۲۱ دارد که ضربه‌ای شدید به رسانه‌ها وارد کرده است.
کاهش درآمدهای تبلیغاتی و نبود حمایت مالی، به تعطیلی حدود ۲۳۱ رسانه، شامل ایستگاه‌های رادیویی، کانال‌های تلویزیونی و نشریات چاپی، منجر شده و بیش از ۴۳ درصد از ۵۴۳ رسانه فعال پیش از طالبان را از بین برده است.
این وضعیت، که با بیکاری بیش از ۶۴۰۰ خبرنگار، به‌ویژه زنان، همراه شده، نه‌تنها فعالیت‌های رسانه‌ای را محدود کرده، بلکه استقلال رسانه‌ها را به شدت تهدید نموده و به نگرانی‌های یوناما درباره شفافیت و حاکمیت خوب دامن زده است.
از سوی دیگر، حکومت طالبان با اعمال محدودیت‌های گسترده، فضای فعالیت رسانه‌ای را بیش از پیش تنگ کرده است. مقرراتی که گزارش‌های انتقادی را ممنوع و دسترسی به اطلاعات را محدود کرده‌اند، همراه با تهدید، بازداشت، شکنجه و خشونت علیه خبرنگاران، فضای ترس و خودسانسوری را حاکم ساخته است. به‌ویژه بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن از کار محروم شده‌اند و در یک سال گذشته، دست‌کم ۱۱۰ مورد خشونت علیه اهالی رسانه ثبت شده است.
این شرایط، استقلال و تنوع رسانه‌ای را که پیش‌تر در افغانستان وجود داشت، به شدت تضعیف کرده است.
تا پیش از حاکمیت دوباره طالبان، رسانه‌های افغانستان با وجود چالش‌های امنیتی، از آزادی نسبی برخوردار بودند و بیش از ۱۷۰ ایستگاه رادیویی و ۱۰۰ کانال تلویزیونی به نشر اطلاعات و نقد دولت می‌پرداختند و نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و تقویت گفتمان عمومی ایفا می‌کردند، اما پس از روی کارآمدن دوباره حکومت این گروه، سانسور شدید، کنترل اطلاعات و تعطیلی گسترده رسانه‌ها، این دستاوردها را کمرنگ ساخته و فضای رسانه‌ای را به محیطی تحت نظارت و محدود تبدیل کرده است.
این درحالی است که طالبان در روزهای نخست بازگشت به قدرت، وعده حمایت از آزادی مطبوعات در چارچوب «ارزش‌های اسلامی و ملی» را دادند و ادعا کردند که رسانه‌ها می‌توانند آزادانه فعالیت کنند، اما دیری نگذشت که این وعده‌ها رنگ باخت و با وضع قوانین سختگیرانه، بازداشت خبرنگاران و سرکوب گزارش‌های انتقادی، فضای رسانه‌ای آزاد عملاً از بین رفت. تضاد میان ادعاهای طالبان و اقدامات عملی آن‌ها، اعتماد به تعهدات این گروه در زمینه آزادی بیان را به شدت مخدوش کرده است.
اکنون چشم‌انداز بهبود وضعیت رسانه‌ها در افغانستان به عوامل متعددی وابسته است. کاهش محدودیت‌ها، تضمین امنیت خبرنگاران و حمایت اقتصادی از رسانه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز احیای نسبی رسانه‌های مستقل باشد. فشارهای بین‌المللی و تعهد طالبان به ایجاد فضای باز برای فعالیت رسانه‌ای نیز در این مسیر نقش کلیدی دارد. اما بدون اراده واقعی طالبان برای احترام به آزادی بیان و رفع بحران اقتصادی، این چشم‌انداز در کوتاه‌مدت مبهم و دشوار باقی خواهد ماند.
در مجموع، وضعیت کنونی رسانه‌ها در افغانستان هشداری جدی برای جامعه جهانی است. فرسایش آزادی مطبوعات نه‌تنها شفافیت و پاسخگویی را تضعیف می‌کند، بلکه پویایی جامعه افغانستان را نیز به خطر می‌اندازد. بازسازی فضای رسانه‌ای آزاد نیازمند همکاری بین‌المللی، حمایت از خبرنگاران و ایجاد شرایطی است که رسانه‌ها بتوانند بدون ترس و محدودیت به فعالیت خود ادامه دهند.
نویسنده: رحمت الله عنایتی-خبرگزاری دید