پیوست ژئواکونومیکی؛ چرا مسکو طالبان را از فهرست تروریستی خارج کرد؟

خبرگزاری دید: از زمان بازگشت طالبان به قدرت در ماه اسد۱۴۰۰، روسیه نخستین کشوری بود که دفتر نمایندگی تجاری خود را در کابل راه‌اندازی کرد. مسکو آشکارا افغانستان را به عنوان نقطه اتصال ژئواکونومیکی میان آسیای مرکزی و جنوب آسیا می‌بیند.

در تاریخ ۲۸ حمل ۱۴۰۴، دیوان عالی روسیه رسماً طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود حذف کرد؛ اقدامی که به‌معنای پایان بیش از دو دهه موضع‌گیری امنیتی کرملین علیه این گروه محسوب می‌شود. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که مسکو به‌طور فزاینده‌ای در پی تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با کابل است. وزارت خارجه روسیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که هدف این کشور، گسترش همکاری‌های سودمند متقابل با افغانستان در حوزه‌هایی همچون مبارزه با تروریزم و توسعه سرمایه‌گذاری و تجارت دوجانبه است.
این چرخش آشکار در سیاست روسیه نسبت به طالبان را باید در چارچوب تحولات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منطقه‌ای تحلیل کرد. دولت طالبان نیز با استقبال از این تصمیم، آن را نشانه‌ای از تقویت روابط و اعتمادسازی بین دو کشور دانسته است.

افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری دوجانبه
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در ماه اسد۱۴۰۰، روسیه نخستین کشوری بود که دفتر نمایندگی تجاری خود را در کابل راه‌اندازی کرد. مسکو آشکارا افغانستان را به عنوان نقطه اتصال ژئواکونومیکی میان آسیای مرکزی و جنوب آسیا می‌بیند و آن را به‌مثابه مسیری بالقوه برای ترانزیت گاز روسیه به شرق می‌داند. همچنین، منابع معدنی بکر افغانستان نیز برای سرمایه‌گذاری‌های روسیه در بخش معدن جذابیت زیادی دارد.

علاوه بر این، مسکو علاقه خود را به مشارکت در پروژه‌های راهبردی چون خط لوله گاز «تاپی» و پروژه ریلی «ترانس‌افغان» نشان داده است. با توجه به تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه، یافتن مسیرهای تجاری و انرژی جایگزین از اهمیت فزاینده‌ای برای کرملین برخوردار شده است.

آمارها نیز گویای گسترش چشم‌گیر روابط اقتصادی دو کشور هستند. در سال ۲۰۲۳، حجم مبادلات تجاری مسکو و کابل پنج برابر شد و از یک میلیارد دالر گذشت. هدف‌گذاری روسیه رسیدن به سه میلیارد دالر تا سال ۲۰۲۵ و ده میلیارد دالر تا سال ۲۰۳۰ است.

نقش راهبردی کریدور ترانس‌-افغان
یکی از محورهای اصلی نزدیکی مسکو به طالبان، پروژه ریلی «ترانس‌ – افغان» است که از ازبکستان عبور کرده، از طریق افغانستان به پاکستان می‌رسد و با بودجه‌ای بالغ بر ۴.۸ میلیارد دالر طراحی شده است. این کریدور نقشی کلیدی در اتصال آسیای مرکزی به آب‌های آزاد دارد. پیوستن قزاقستان، ترکمنستان و نهایتاً روسیه به این پروژه، اهمیت آن را دوچندان کرده است.

روسیه که پیش‌تر بخشی از محموله‌های صادراتی خود به پاکستان را از مسیر ریلی ایران منتقل کرده بود، اکنون به دنبال تنوع مسیرهای ترانزیتی است و افغانستان را به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی مطرح کرده است.
تحلیلگران نیز بر این باورند که تعریف شاخه‌ای جدید از کریدور شمال ـ جنوب با محوریت افغانستان، یکی از عوامل تصمیم کرملین برای حذف طالبان از فهرست سیاه امنیتی بوده است.

چشم‌انداز آینده
بر اساس گزارش بانک جهانی، اقتصاد افغانستان با وجود کاهش کمک‌های خارجی، رشد مثبت ۲.۵ درصدی در سال مالی ۲۰۲۴ ـ ۲۰۲۵ داشته و همین موضوع توجه سرمایه‌گذاران منطقه‌ای را به خود جلب کرده است. در همین راستا، روسیه با دعوت از نمایندگان طالبان به مجامع اقتصادی نظیر «سن پترزبورگ» و «روسیه و جهان اسلام» در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴، مسیر دیپلماسی اقتصادی خود را با کابل هموار کرده است.

قرار است در ماه جاری، هیاتی به ریاست ملا عبدالغنی برادر در نشست اقتصادی «کازان» حضور یابد و در حاشیه آن، توافقنامه‌های مهمی از جمله ترانزیت ۵۰ میلیون مترمکعب گاز مایع روسیه از طریق افغانستان بررسی شود.

نتیجه‌گیری
تصمیم روسیه برای حذف طالبان از فهرست تروریستی، بیش از آن‌که ناشی از ملاحظات ایدئولوژیک باشد، برآمده از محاسبات ژئواکونومیکی و ملاحظات منطقه‌ای است. افغانستان در حال تبدیل شدن به حلقه اتصال مهمی در نقشه انرژی و ترانزیت روسیه به جنوب آسیا است و نزدیکی با طالبان در این راستا ابزاری کارآمد برای پیش‌برد اهداف اقتصادی مسکو خواهد بود.

نویسنده: طوبی راحل موسوی ـ دانشجوی اقتصاد در مسکو – خبرگزاری دید