راحل موسوی
طی روزهای اخیر، مقامات روسیه اعلام کرده‌اند که در صدد ارتقاء سطح روابط دیپلماتیک با حکومت سرپرست طالبان هستند. دیمیتری ژیرنوف، سفیر روسیه در کابل، یادداشت رسمی پذیرش سفیر معرفی‌شده از سوی حکومت سرپرست را به وزارت خارجه این حکومت تحویل داده است. این اقدام در حالی صورت گرفته که تاکنون تنها شمار اندکی از کشورها حاضر به پذیرش نماینده دیپلماتیک حکومت سرپرست در سطح سفیر شده‌اند و به همین دلیل، تصمیم مسکو بازتاب گسترده‌ای در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی داشته است.
از سیاست گام به گام تا نقطه عطف دیپلماتیک
سیاست روسیه در قبال حکومت سرپرست طالبان، طی چهار سال گذشته مسیری تدریجی و مرحله به مرحله را طی کرده است. پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۱۴۰۰، مسکو رویکردی محتاطانه اتخاذ کرد؛ به‌گونه‌ای که در کنار تعامل با آنان، ارتباطات خود با برخی مخالفان آن‌ها را نیز حفظ کرد. این سیاست دوگانه، نشان‌دهنده تردید روس‌ها نسبت به تثبیت حکومت سرپرست طالبان بود، اما اکنون با تصمیم به پذیرش سفیر، به نظر می‌رسد این تردیدها کنار گذاشته شده و مسکو به جمع‌بندی مشخصی درباره آینده افغانستان رسیده است.
با وجود درگیری روسیه در جنگ اوکراین، این کشور تلاش کرده نقش محوری خود را در تحولات افغانستان حفظ کند. برگزاری نشست‌های متعددی تحت عنوان «فرمت مسکو» و نقش میانجی‌گرانه بین بازیگران مختلف افغانستانی، نمونه‌هایی از حضور فعال مسکو در مساله افغانستان است.
انگیزه‌های اصلی مسکو از نزدیکی به حکومت سرپرست
رویکرد روسیه در تعامل با حکومت سرپرست، برخلاف چین که بیشتر بر محور اقتصاد متمرکز است، ماهیتی سیاسی و امنیتی دارد. مسکو تلاش دارد با ارتقاء روابط، حکومت سرپرست را از گرایش به غرب و ناتو باز دارد و ملاحظات امنیتی خود را در منطقه اعمال کند. در واقع، این سیاست بخشی از راهبرد کلان روسیه برای مدیریت تهدیدات امنیتی از ناحیه گروه‌هایی مانند داعش خراسان و حفظ ثبات در مرزهای جنوبی آن کشور است.
همزمان روسیه بدون آن‌که شرط‌هایی چون تشکیل حکومت فراگیر یا رعایت حقوق بشر را مطرح کند، صرفاً بر تأمین منافع خود در تعامل با حکومت سرپرست تمرکز دارد، اما این نوع رابطه، برخلاف دهه‌های گذشته که روابط کابل و مسکو در بستر «ملت با ملت» نیز معنا داشت، بیشتر به یک تعامل دولت‌محور محدود خواهد شد.
انتظارات حکومت سرپرست از روسیه؛ از سیاست تا اقتصاد
حکومت سرپرست طالبان که همچنان با چالش‌های مشروعیت بین‌المللی و بحران اقتصادی مواجه است، به دنبال جایگزینی برای خلأ روابط با غرب می‌گردد. بر همین اساس، گرایش سیاست خارجی این گروه به سمت شرق افزایش یافته و از کشورهایی چون روسیه، چین، ایران و پاکستان انتظار دارد از آن در سطح بین‌المللی حمایت کنند.
در حوزه اقتصادی، حکومت سرپرست امیدوار است که روسیه، مشابه چین، در زیرساخت‌های افغانستان سرمایه‌گذاری کرده و مبادلات تجاری را گسترش دهد. با این حال، به‌دلیل تحریم‌های گسترده و فشار جنگ اوکراین، بعید به‌نظر می‌رسد که مسکو در کوتاه‌مدت قادر به پاسخ‌گویی به این انتظارات اقتصادی باشد.
در حوزه سیاسی، حکومت سرپرست از نقش روسیه در شورای امنیت سازمان ملل بهره‌مند شده است. روسیه در مواردی که امریکا سعی در تصویب قطعنامه‌های یک‌جانبه درباره افغانستان داشته، همراه با چین به مخالفت برخاسته و به‌نوعی از مواضع حکومت سرپرست حمایت کرده است.
پذیرش سفیر؛ گامی به‌سوی مشروعیت بین‌المللی؟
اقدام اخیر مسکو در زمینه تبادل سفیر، اگرچه تغییری در واقعیت روابط فعلی ایجاد نمی‌کند، اما از نظر نمادین و سیاسی، بسیار حائز اهمیت است. این حرکت، می‌تواند به عنوان مقدمه‌ای برای شناسایی رسمی حکومت سرپرست طالبان از سوی سایر کشورها نیز تعبیر شود.
از سوی دیگر، حکومت سرپرست طالبان نیز این اقدام را به‌عنوان دستاوردی مهم تلقی کرده و احتمالاً از آن برای تقویت جایگاه داخلی و منطقه‌ای خود بهره‌برداری خواهد کرد.
جمع‌بندی
سیاست روسیه در قبال حکومت سرپرست طالبان بر اساس منافع ملی و محور امنیت و سیاست تنظیم شده است. از اهداف کلیدی این سیاست می‌توان به جلوگیری از نفوذ ناتو، کاهش تهدیدات ناشی از گروه‌های افراطی و حفظ نفوذ منطقه‌ای روسیه اشاره کرد.
پذیرش سفیر حکومت سرپرست از سوی روسیه، نه‌تنها نشان‌دهنده مرحله جدیدی از روابط کابل ـ مسکو است، بلکه ممکن است الگویی برای سایر کشورها نیز فراهم سازد.