خبرگزاری دید: ولایت بدخشان در شمال‌شرق کشور، با وجود فرمان حکومت سرپرست طالبان مبنی بر ممنوعیت کشت مواد مخدر در سال ۲۰۲۲، شاهد افزایش چشمگیر کشت خشخاش بوده است. این در حالی است که در برخی ولایات جنوبی، رویکرد حکومت سرپرست در قبال این ممنوعیت، متفاوت است. این ناهماهنگی در اجرای سیاست‌ها، بدخشان را به نمونه‌ای کلیدی برای تحلیل پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی سیاست‌های دوگانه حکومت سرپرست طالبان تبدیل کرده است.
ولایت بدخشان، در شمال‌شرق افغانستان، طی سال‌های اخیر به یکی از مراکز مهم کشت مواد مخدر تبدیل شده است. با صدور فرمان ممنوعیت کشت و قاچاق مواد مخدر توسط حکومت سرپرست طالبان در سال ۲۰۲۲، انتظار می‌رفت که تولید تریاک در سراسر کشور به طور یکسان کاهش یابد، اما شواهد میدانی و گزارش‌های معتبر نشان می‌دهند که سیاست حکومت سرپرست طالبان در قبال مواد مخدر در ولایات مختلف به‌گونه‌ای ناهماهنگ اجرا شده است. بدخشان با افزایش چشمگیر کشت خشخاش و برخورد سختگیرانه حکومت سرپرست طالبان، به نقطه‌ای کلیدی برای تحلیل این سیاست دوگانه تبدیل شده است.
از نظر تاریخی، بدخشان کمتر از ولایات جنوبی درگیر چرخه تولید و قاچاق مواد مخدر بوده است، اما طی دو دهه اخیر، به‌ویژه پس از کاهش حضور دولت مرکزی و افزایش ناامنی، زمینه برای کشت خشخاش در مناطق کوهستانی و دورافتاده این ولایت فراهم شد و بسیاری از روستاهای بدخشان به دلیل نبود راه‌های مواصلاتی و فرصت‌های شغلی، به‌سوی کشت مواد مخدر روی آوردند. این وضعیت پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، وارد مرحله جدیدی شد؛ مرحله‌ای که در آن اعمال سیاست‌های سلیقه‌ای، عامل اصلی بی‌ثباتی در شمال‌شرق افغانستان گردیده است.
زمینه و اهمیت موضوع با تمرکز بر بدخشان
بدخشان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، ترکیب قومی متنوع و مجاورت با مرزهای تاجیکستان و چین، نقش مهمی در امنیت شمال‌شرق افغانستان ایفا می‌کند. گزارش سازمان ملل متحد (UNODC، ۲۰۲۴) حاکی از افزایش بیش از ۳۸۰ درصدی کشت خشخاش در این ولایت است. این رشد قابل توجه تولید مواد مخدر، علاوه بر تاثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی، پیامدهای سیاسی و امنیتی عمیقی دارد.
برخورد سختگیرانه حکومت سرپرست طالبان در بدخشان که شامل تخریب مزارع و بازداشت کشاورزان است، در تضاد با رویکرد تساهل‌آمیز آنان در برخی مناطق جنوبی قرار دارد. این تبعیض در اجرای سیاست‌ها، منجر به نارضایتی‌های قومی و منطقه‌ای شده و احتمال تشدید اختلافات و ناامنی‌های محلی را افزایش داده است. از این رو، تمرکز بر بدخشان، به‌عنوان نمونه‌ای عینی از سیاست‌های دوگانه حکومت سرپرست طالبان، اهمیت مضاعفی یافته است.
یافته‌ها و تحلیل وضعیت میدانی در بدخشان
شواهد میدانی حاکی از آن است که حکومت سرپرست طالبان در بدخشان برخوردی سختگیرانه و گاه قهری با کشت مواد مخدر دارند. برخلاف ولایات جنوبی مانند هلمند و قندهار که کشت خشخاش با چشم‌پوشی مواجه است، در بدخشان مزارع تخریب شده، کشاورزان تهدید یا بازداشت شده‌اند و حتی مواردی از خشونت در حین عملیات تخریب گزارش شده است.
بررسی‌ها در ولسوالی‌های کشم، وردوج، جرم و راغ نشان می‌دهد که بسیاری از خانواده‌ها بدون دسترسی به منابع درآمدی بدیل، به ناچار کشت خشخاش را برگزیده‌اند. با تخریب مزارع، ده‌ها خانواده مجبور به ترک محل زندگی‌شان شده‌اند و به سمت فیض‌آباد یا مناطق مرزی کوچ کرده‌اند. این کوچ‌های اجباری، فشار بر بازار کار شهری را افزایش داده و در برخی موارد باعث پیوستن جوانان به گروه‌های غیرقانونی شده است.
بر اساس گزارش ایندیپندنت فارسی (۷ نوامبر ۲۰۲۴) حکومت سرپرست طالبان به جای ارائه راه حل جایگزین، تنها از ابزارهای قهرآمیز برای توقف کشت استفاده می‌کنند. این سیاست فاقد مشروعیت محلی بوده و زمینه‌ساز بی‌اعتمادی گسترده میان مردم و حاکمیت جدید شده است.
پیامدها و تحلیل سیاسی ـ اجتماعی در بدخشان
سیاست دوگانه حکومت سرپرست طالبان، پیامدهایی فراتر از اقتصاد محلی دارد. نخست، برخورد تبعیض‌آمیز منجر به شکل‌گیری حس محرومیت قومی و منطقه‌ای شده که ممکن است در آینده به شکل اعتراضات یا مقاومت سیاسی بروز کند. دوم، تخریب معیشت کشاورزان بدون برنامه جایگزین، به ایجاد یک بحران انسانی انجامیده که ثبات اجتماعی را تهدید می‌کند.
در سطح فراتر، ناپایداری بدخشان به‌عنوان منطقه‌ای مرزی، پیامدهای امنیتی برای کشورهای آسیای میانه نیز دارد. افزایش تولید مواد مخدر در این ولایت، سبب نگرانی تاجیکستان و روسیه شده و احتمال دخالت‌های امنیتی خارجی را افزایش داده است.
در عین حال، این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای برای مبارزه مشترک با قاچاق مواد مخدر گردد، اما تا زمانی که حکومت سرپرست طالبان سیاستی شفاف، عادلانه و مشارکتی اتخاذ نکند، حل این بحران بعید به نظر می‌رسد.
نتیجه‌گیری
بدخشان با سیاست‌های سختگیرانه و در عین حال تبعیض‌آمیز حکومت سرپرست طالبان درگیر بحران چندلایه‌ای شده است؛ بحرانی که اقتصاد، امنیت و انسجام اجتماعی این ولایت را به‌طور جدی تهدید می‌کند.
سیاست دوگانه حکومت سرپرست طالبان در اجرای فرمان مبارزه با مواد مخدر، نه تنها بی‌عدالتی را افزایش داده، بلکه زمینه را برای بی‌ثباتی گسترده‌تر در شمال‌شرق کشور فراهم کرده است.
نویسنده: احمدرضا مبارز – خبرگزاری دید