بحران آب در کابل؛ دلایل، پیامدها و هشدارها
خبرگزاری دید: کابل، پایتخت کشور، سالها است که با کمبود منابع آبی مواجه است، اما طبق تازهترین گزارشها، سطح آب سفرههای زیرزمینی این شهر تا ۳۰ متر کاهش یافته است. تخمین زده میشود که در صورت ادامه روند فعلی، طی پنج سال آینده سفرههای آب زیرزمینی کابل به طور کامل خشک شوند.
در هفتههای اخیر، نهادهای بینالمللی از جمله دفتر هماهنگی کمکهای بشردوستانه سازمان ملل (OCHA) یوناما (UNAMA)صندوق کودکان سازمان ملل (UNICEF) و سازمان بینالمللی مرسی کورپس، درباره وضعیت بحرانی آب در شهر کابل هشدار دادهاند. این نهادها تأکید کردهاند که در صورت عدم مداخله فوری و فقدان سرمایهگذاری در زیرساختهای آبی، کابل به سوی یک فاجعه انسانی و زیستمحیطی پیش میرود که زندگی میلیونها نفر را تهدید خواهد کرد.
کاهش نگرانکننده منابع آب
کابل، پایتخت کشور، سالها است که با کمبود منابع آبی مواجه است، اما طبق تازهترین گزارشها، سطح آب سفرههای زیرزمینی این شهر تا ۳۰ متر کاهش یافته است. تخمین زده میشود که در صورت ادامه روند فعلی، طی پنج سال آینده سفرههای آب زیرزمینی کابل به طور کامل خشک شوند. این وضعیت معیشت و سلامت بیش از ۷ میلیون شهروند کابل را به طور مستقیم تحت تأثیر قرار خواهد داد.
منبع اصلی تأمین آب در کابل، چاههای حفرشده در منازل و چاههای عمیق شرکتهای خصوصی است. حدود ۱۲۰ هزار حلقه چاه خانگی در کابل وجود دارد که اکنون نیمی از آنها خشک شدهاند. خانوارهایی که توانایی مالی دارند، چاههای عمیقتر حفر میکنند و دیگران ناگزیر به خرید آب از تانکرهای آبرسان هستند؛ موضوعی که با افزایش هزینهها، فشاری سنگین بر قشرهای فقیر وارد کرده است.
عوامل اصلی بحران آب در کابل
۱. رشد انفجاری جمعیت
یکی از دلایل اصلی بحران، افزایش بیرویه جمعیت کابل است. در دو دهه گذشته، جمعیت این شهر شش برابر شده و از حدود ۱.۵ میلیون نفر به بیش از ۷ میلیون نفر رسیده است، بیآنکه زیرساخت آبرسانی متناسبی ایجاد شود. در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، حدود دو میلیون مهاجر از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشتند که بخشی از آنان به کابل آمدهاند و این مهاجرت، بحران را تشدید کرده است.
۲. تغییرات اقلیمی و خشکسالیهای پیدرپی
افغانستان یکی از کشورهای بهشدت آسیبپذیر در برابر تغییرات اقلیمی است. کاهش چشمگیر بارشها در حوضههای آبگیر و افزایش دمای هوا، موجب کاهش تغذیه سفرههای زیرزمینی و افزایش تبخیر شده است. خشکسالی سهساله اخیر نیز، علاوه بر آسیب به کشاورزی، منابع آبی پایتخت را به شدت محدود کرده است.
۳. گسترش سطح زیر کشت
افزایش جمعیت در حومه کابل همزمان با گسترش زمینهای کشاورزی بوده است. کشاورزان برای آبیاری زمینهای خود به حفر چاههای عمیق روی آوردهاند. آبیاری به روش سنتی (غرقآبی) نیز باعث هدررفت قابلتوجه منابع آبی میشود و بر شدت بحران میافزاید.
۴. ناکامی حکومتها و کمککنندگان بینالمللی
در دوران جمهوریت، علیرغم حمایتهای بینالمللی، پروژههای کلان آبی مانند انتقال آب از رودخانه پنجشیر فقط در حد طراحی باقی ماندند و بسیاری از پروژهها به دلیل فساد یا بیبرنامگی به سرانجام نرسیدند. پس از تسلط طالبان، تحریمها و انجماد بودجههای جهانی، مانع سرمایهگذاری مؤثر در بخش آب شده است. در حال حاضر حدود ۳ میلیارد دلار کمک جهانی برای پروژههای آب و بهداشت مسدود است.
آلودگی گسترده آبهای زیرزمینی
افزون بر کمبود منابع، آلودگی شدید آبهای زیرزمینی نیز مشکل بزرگ دیگری است. گزارشها نشان میدهد که حدود ۸۰ درصد آبهای زیرزمینی کابل به فاضلاب، نیترات، آرسنیک و سایر مواد شیمیایی آلودهاند. استفاده مستقیم از این آبها بدون تصفیه، خطر ابتلا به بیماریهای گوارشی و پوستی را، بهویژه برای کودکان و سالمندان، افزایش داده است.
کاهش سطح آب، باعث تمرکز بیشتر آلایندهها در منابع باقیمانده میشود؛ در نتیجه، خطرات بهداشتی و زیستمحیطی بیشتر میشوند و تابآوری شهر در برابر بحران کاهش مییابد.
راهکارها و آینده بحران
برای مهار این بحران، اقدامات فوری و چندلایه مورد نیاز است. نخستین اقدام باید احیای پروژههای انتقال آب از مناطق پرآب مانند پنجشیر به کابل باشد. در کنار آن، احداث تصفیهخانههای شهری و اجرای سیستم آبرسانی استاندارد، ضرورتی انکارناپذیر است.
همچنین اصلاح روشهای کشاورزی و کاهش مصرف آب در بخش زراعت، همراه با آموزش همگانی در زمینه مدیریت منابع آب، میتواند در کاهش فشار بر منابع مؤثر باشد.
اگر جامعه جهانی نسبت به این بحران بیتفاوت بماند، کابل در آیندهای نه چندان دور با فروپاشی اجتماعی، بحران بهداشت عمومی و موجی دیگر از مهاجرت مواجه خواهد شد؛ مهاجرتی که نهفقط افغانستان، بلکه کشورهای منطقه و فرامنطقهای را نیز درگیر خواهد کرد.
نویسنده: احمدرضا احمدی – خبرگزاری دید