معادن پنجشیر؛ منبع مالی طالبان و تهدیدی برای امنیت منطقهای
خبرگزاری دید: استخراج بیرویه و غیرشفاف معادن زمرد در ولایت پنجشیر به یکی از منابع اصلی تأمین مالی حکومت سرپرست طالبان تبدیل شده است؛ موضوعی که نهادهای بینالمللی آن را خطری جدی برای ثبات منطقهای و بستری برای تغذیه گروههای تروریستی مانند القاعده میدانند.
دره پنجشیر با ذخایر غنی از سنگهای قیمتی همچون زمرد، لاجورد و سایر کانیها، اهمیت اقتصادی بالایی دارد. زمردهای این منطقه که از کیفیت بالایی برخوردارند، در بازارهای جهانی بهویژه در هند، پاکستان و اروپا خریدار دارند. پس از تسلط طالبان در آگست ۲۰۲۱ بر افغانستان، کنترل کامل این معادن بهدست این گروه افتاد و روند استخراج آن به شکل گسترده و بدون نظارتهای ملی یا بینالمللی شدت گرفت.
استخراج فزاینده؛ منبع کلیدی درآمد طالبان
بهگزارش منابع مختلف، استخراج در معادن پنجشیر بهصورت دستی، اما سازمانیافته صورت میگیرد و هزاران کارگر محلی در آن مشغولاند. طبق برآوردها، حکومت طالبان سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دالر از استخراج منابع معدنی درآمد کسب میکند و معادن را پس از مواد مخدر، دومین منبع درآمد خود قرار داده است.
تنها در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۵، حکومت سرپرست طالبان چهار قرارداد عمده استخراج معادن به ارزش حدود ۲.۶ میلیارد دالر امضا کرده که بخشی از آن مربوط به معادن پنجشیر است. در جون ۲۰۲۵، بیش از ۴۷۰۰ قیراط زمرد از این معادن استخراج و به فروش رسیده که حاکی از افزایش کمسابقه بهرهبرداری تجاری در این منطقه است. این در حالی است که فروشهای پیشین، از جمله حراج بیش از ۳۶۰۰ قیراط زمرد به ارزش نزدیک به ۲۰۰ هزار دالر در دسامبر ۲۰۲۳، نیز حاشیههای زیادی از جمله اتهامهای فساد در پی داشت.
نهادهای بینالمللی: درآمد معادن، ابزار تأمین تروریزم
گزارشهای متعدد از سازمان ملل متحد، از جمله شورای امنیت، هیات معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما) و دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم (UNODC)استخراج غیرشفاف معادن توسط حکومت طالبان را خطری برای امنیت منطقهای توصیف کردهاند. این نهادها هشدار دادهاند که بخشی از درآمدهای حاصل از استخراج معادن، ممکن است در اختیار شبکههایی مانند القاعده قرار گیرد.
بهویژه گزارش شورای امنیت در فبروری ۲۰۲۵ تأکید کرده که حکومت طالبان با استفاده از درآمد معادن در ۱۴ ولایت، توانسته است ساختار مالی خود را تقویت کرده و نفوذ منطقهای خود را گسترش دهد. این نگرانی وجود دارد که گروههای وابسته به القاعده از این منابع برای خرید سلاح، جذب نیرو و افزایش قدرت استفاده کنند.
واکنش چهرههای مخالف طالبان
چهرههای سیاسی چون اشرف غنی، امرالله صالح و احمد مسعود بارها نسبت به استخراج بیرویه منابع طبیعی، بهویژه زمرد پنجشیر، توسط حکومت طالبان هشدار دادهاند. آنها تأکید دارند که حکومت طالبان نه مشروعیت قانونی دارند و نه توانایی مدیریت پایدار منابع طبیعی. به باور آنها، این روند به غارت ثروت ملی، تخریب محیط زیست و افزایش منابع مالی گروههای تروریستی میانجامد. مخالفان خواستار اعمال نظارت بینالمللی، تحریمهای هدفمند و توقف بهرهبرداری غیراصولی از معادن شدهاند.
نتیجهگیری
در حالی که حکومت سرپرست طالبان استخراج منابع معدنی را جایگزینی برای قطع کمکهای بینالمللی میداند، ادامه این روند بدون شفافیت و نظارت میتواند افغانستان را به کانون جدیدی برای تأمین مالی تروریزم تبدیل کند. سازمانهای بینالمللی هشدار میدهند که فقدان مکانیزمهای نظارتی، بهرهبرداری از معادن را به ابزاری خطرناک برای بیثباتسازی منطقه بدل میسازد. برای مقابله با این تهدید، نظارت جهانی، تحریم افراد و نهادهای دخیل در قاچاق مواد معدنی و حمایت از مدیریت ملی منابع پیشنهاد شده است.
نویسنده: مصطفی محمدی ـ کارشناس زمینشناسی