افغانستان و پیمان امنیتجمعی؛ تهدید ماندگار در مرزهای شمالی
خبرگزاری دید: تحلیلگران معتقدند که مساله تهدید از سوی افغانستان برای پیمان امنیت جمعی، نه یک بحران کوتاهمدت یا تاکتیکی، بلکه یک بحران ژرف و ساختاری است.
با گذشت نزدیک به چهار سال از بازگشت طالبان به قدرت، مساله امنیت افغانستان و تأثیرات آن بر منطقه همچنان در مرکز نگرانیهای امنیتی سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) قرار دارد. در تازهترین نشست این سازمان که با محوریت تقویت مرزها برگزار شد، تاجیکستان به عنوان کشور هماهنگکننده، گزارشی از روند اجرای مرحله اول طرح تقویت مرزهای جنوبی ارائه داد. در این نشست همچنین فهرستی از تجهیزات نظامی، امکانات فنی و زیرساختهای مورد نیاز برای مهار تهدیدات از سمت افغانستان تهیه و نهایی شد.
تعامل سیاسی، نگرانی امنیتی
در ظاهر، روابط شماری از کشورهای عضو این سازمان با حکومت طالبان در سالهای اخیر گسترش یافته است؛ دیدارهای رسمی، گشایش دفاتر دیپلماتیک و همکاریهای اقتصادی، نشانههایی از تلاش برای تعامل با واقعیت جدید افغانستان بوده است، اما این تعاملات، نه به معنای اعتماد امنیتی، بلکه بیشتر تاکتیکی و مصلحتی است. سخنگوی سازمان پیمان امنیت جمعی پیشتر به صراحت اعلام کرده بود که افغانستان تحت حاکمیت طالبان همچنان «کانون چالشهای تروریزم، افراطگرایی و جرایم سازمانیافته» برای منطقه محسوب میشود.
این شکاف میان واقعیت دیپلماتیک و تهدیدات امنیتی، ساختاریترین معضل موجود در سیاستگذاری کشورهای عضو این سازمان در قبال افغانستان است.
طالبان و بحران اعتماد منطقهای
طالبان از زمان تسلط دوباره بر کابل، بارها تأکید کردهاند که خاک افغانستان علیه هیچ کشوری مورد استفاده قرار نخواهد گرفت، اما گزارشها و شواهد متعدد نشان میدهد که گروههای تروریستی و شبهنظامی با اهداف فرامنطقهای، همچنان در خاک افغانستان حضور فعال دارند. جماعت انصارالله، جنبش اسلامی ازبیکستان، جنبش اسلامی ترکستان شرقی و حتی شاخههای مختلف القاعده و داعش، از جمله گروههایی هستند که به گفته منابع بینالمللی از پناهگاههای امن در افغانستان برای سازماندهی، آموزش و تبلیغات استفاده میکنند.
گزارش سازمان ملل متحد در جولای ۲۰۲۴ هشدار داده است که این گروهها بهویژه داعش، با استفاده از اتباع آسیای مرکزی و بهرهگیری از فضای مجازی، تلاش میکنند جوانان آسیبپذیر در کشورهای همسایه را جذب و برای عملیاتهای فرامرزی آماده کنند.
مرزهای شمالی؛ نقطه جوش بحران
تاجیکستان، به عنوان نگرانترین عضو سازمان پیمان امنیت جمعی، در خط مقدم این تهدیدات قرار دارد. مرزهای طولانی و صعبالعبور آن با افغانستان همواره یکی از دغدغههای امنیتی دوشنبه بوده و حالا با افزایش فعالیت گروههای افراطی، این نگرانی شدت گرفته است. گزارشهای رسانهای، از جمله گزارش وبسایت Special Eurasia نشان میدهد که تمرکز گروههای افراطی به جای تمرکز صرف بر عملیات فیزیکی، به سمت رادیکالسازی از طریق فضای مجازی سوق پیدا کرده است. این روند میتواند بافت اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی را از درون تهدید کرده و امنیت منطقه را بیش از پیش شکننده سازد.
بحران ساختاری یا تهدید گذرا؟
تحلیلگران معتقدند که مساله تهدید از سوی افغانستان برای پیمان امنیت جمعی، نه یک بحران کوتاهمدت یا تاکتیکی، بلکه یک بحران ژرف و ساختاری است. ترکیب دولت غیررسمی طالبان، ناتوانی یا عدم تمایل این گروه در مهار کامل تروریزم، و وجود بازیگران غیردولتی مسلح که اهداف ایدئولوژیک و جاهطلبانه دارند، همه و همه دست به دست هم داده تا افغانستان به یک پازل امنیتی پیچیده تبدیل شود.
حتی اگر طالبان تمایل واقعی برای سرکوب این گروهها داشته باشند، پیچیدگیهای قومی، جغرافیایی و سیاسی افغانستان مانع از تحقق این هدف میشود. به عبارت دیگر، طالبان در بهترین حالت میتوانند این تهدید را محدود کنند، اما توانایی از بین بردن کامل آن را ندارند.
نتیجهگیری: بیثباتی همچنان ادامه دارد
در مجموع، افغانستان تحت حاکمیت طالبان همچنان به عنوان یک تهدید پایدار و چندلایه برای کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی باقی مانده است. بیاعتمادی، نگرانیهای امنیتی و خلأهای راهبردی باعث شدهاند که حتی با وجود تعاملات سیاسی، منطقه به سمت امنیت پایدار حرکت نکند.
اگر طالبان نتوانند (یا نخواهند) گروههای تندرو فعال در خاک افغانستان را مهار کنند، ممکن است موج جدیدی از بحرانهای امنیتی در آسیای مرکزی آغاز شود؛ بحرانی که نهتنها مرزها را درگیر میکند، بلکه ثبات داخلی کشورها را نیز به چالش خواهد کشید.
نویسنده: محسن موحد – خبرگزاری دید