خبرگزاری دید: برای مقابله با مهاجرهراسی، نیازمند راهبردهای چندجانبه هستیم که شامل آموزش عمومی بر پایه دادههای واقعی، تقویت صدای مهاجران، ایجاد فرصتهای مشارکت قانونی و اجتماعی و ترویج گفتگوی بینفرهنگی میشود.
مهاجرهراسی، بهویژه نسبت به مهاجران افغانستانی در ایران که اخیرا به صورت سازمانیافتهای از سوی حلقهای خاص دامن زده میشود، پدیدهای پیچیده است که ریشه در فرآیندهای اجتماعی، فرهنگی و روانی بلندمدت دارد. این پدیده را میتوان از منظر نظریههای خطاهای شناختی (Cognitive Biases) و روانشناسی اجتماعی مورد بررسی قرار داد.
۱. خطاهای شناختی و تصویر ذهنی منفی از مهاجران
خطاهای شناختی مانند «سوگیری تاییدی» (Confirmation Bias) و «تفکر دوقطبی» (Polarized Thinking) باعث میشوند افراد تنها اطلاعاتی را جستجو و باور کنند که باورهای پیشینشان را تأیید کند. این سوگیریها در مورد مهاجران، منجر به ایجاد و تقویت تصاویری منفی و کلیشهای شده است؛ بهگونهای که جامعه میزبان تنها بخشهایی از واقعیت را میبیند که با نگرانیها و ترسهایش همخوانی دارد. این امر مانع دریافت تصویر جامع و واقعی از نقش و جایگاه مهاجران در اقتصاد و اجتماع میشود.
۲. فقدان صدای مستقل مهاجران و اثرات رسانهای
نبود نمایندگی مستقیم مهاجران در رسانهها و فضای عمومی، موجب میشود روایت غالب از مهاجران تنها بر پایه گفتمان اکثریت جامعه میزبان شکل گیرد. این فقدان امکان بیان تجارب واقعی و متنوع مهاجران، باعث افزایش «دگرسازی» (Othering) و تقویت تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی به عنوان عوامل تهدیدآمیز میشود.
۳. تعارض بین واقعیت آماری و برداشت عمومی
آمارهای رسمی نشان میدهد که نرخ بزهکاری و استفاده از منابع عمومی توسط مهاجران کمتر یا برابر با جامعه میزبان است. این تناقض بین دادههای واقعی و برداشت عمومی ناشی از خطاهای شناختی و گفتمانهای غالب منفی است که باعث شده جامعه میزبان با احساس تهدید مواجه شود، هرچند شواهد این تهدید را تأیید نکنند.
۴. پیامدهای اجتماعی مهاجرهراسی برای کل جامعه
مهاجرهراسی نهتنها به زیان مهاجران است، بلکه موجب کاهش «سرمایه اجتماعی» و «همبستگی اجتماعی» در جامعه میزبان میشود. طرد «دیگری» فرآیندی است که باعث تضعیف اعتماد اجتماعی، کاهش مشارکت مدنی و ایجاد گسستهای فرهنگی میگردد. این موضوع بر اساس نظریات روانشناسی اجتماعی، میتواند به تشدید تنشهای بینگروهی و کاهش انسجام اجتماعی منجر شود.
۵. راهکارها: اصلاح ذهنیت و گفتمان عمومی
برای مقابله با مهاجرهراسی، نیازمند راهبردهای چندجانبه هستیم که شامل آموزش عمومی بر پایه دادههای واقعی، تقویت صدای مهاجران، ایجاد فرصتهای مشارکت قانونی و اجتماعی و ترویج گفتگوی بینفرهنگی میشود. از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، تغییر نگرشها نیازمند تجربه مشترک، همدلی و کاهش سوگیریهای شناختی است.
نتیجهگیری
مساله مهاجرهراسی در ایران نمایانگر خطاهای شناختی و ساختارهای اجتماعی ـ فرهنگی است که مانع همزیستی مسالمتآمیز و توسعه مشترک میشود. اصلاح این روند نیازمند مداخلات علمی و فرهنگی است که هم به بهبود ذهنیت عمومی و هم به تقویت جایگاه اجتماعی مهاجران توجه دارد. چنین رویکردی میتواند منجر به توسعه سرمایه اجتماعی، افزایش همبستگی و بهرهمندی متقابل جامعه میزبان و مهاجران گردد.
نویسنده: محمد موسوی ، جامعهشناس – خبرگزاری دید