لباس سنتی افغانستان؛ تنپوشی از فرهنگ، تاریخ و تنوع قومی
خبرگزاری دید: افغانستان سرزمینیست با تنوع قومی، تاریخی غنی و اقلیمی گوناگون. این ویژگیها بهخوبی در لباسهای سنتی مردم این کشور بازتاب یافتهاند. لباس افغانستانی تنها پوشش نیست؛ بلکه نمادی زنده از هویت، هنر و اقلیم است که در دل خود روایتهایی از تاریخ و فرهنگ مردمان این سرزمین دارد.
لباس سنتی افغانستان؛ فراتر از یک پوشش
لباس سنتی مردم افغانستان، ریشه در قرنها تاریخ دارد. از پیراهنهای بلند چیندار گرفته تا آینهدوزیهای ظریف، هر بخش از این لباسها بازتابی از سبک زندگی، باورهای قومی و شرایط جغرافیایی است.
اقوام گوناگون افغانستان مانند پشتون، هزاره، تاجیک، سادات، ازبک، ایماق،کوچیها، .. و هرکدام سبک خاصی در لباس دارند. این تفاوتها نهتنها به قومیت، بلکه به منطقه جغرافیایی نیز وابسته است؛ بهطوریکه لباس سنتی در مناطق سردسیر کاملاً متفاوت از لباس در مناطق گرم و بیابانی است.
انواع پارچه و هنرهای دستی در لباس افغانستانی
در دوخت لباسهای سنتی، از پارچههایی مانند پنبه، ابریشم، مخمل، پشم و پارچه سنتی «بَرَک» استفاده میشود. این پارچهها متناسب با اقلیم و فصل انتخاب میشوند.
لباسهای محلی، بهویژه لباسهای زنانه، اغلب با هنرهای دستی متنوعی تزئین میشوند، از جمله:
- گلدوزی دستی با نخهای رنگارنگ
- آینهدوزی که در لباس زنان کوچی بسیار رایج است
- سکهدوزی و منجوقدوزی در لباسهای مجلسی و عروسی
- نقشدوزیهای محلی مخصوص قومهای مختلف
این تزئینات نهتنها زیبایی بصری ایجاد میکنند، بلکه نشاندهنده جایگاه اجتماعی، موقعیت اقتصادی یا حتی وضعیت تأهل فرد نیز هستند.
معرفی انواع لباس سنتی اقوام افغانستان
لباس زنان پشتون
زنان پشتون معمولاً پیراهنهای بلند و گشاد با آستینهای پفدار میپوشند که با شلوار سنتی (پارتوگ) و واسکت همراه است. چادرهای رنگی با گلدوزیهای درشت و تزئینات سنتی، از اجزای اصلی پوشش آنان به شمار میروند.
لباس مردان پشتون
پیرانتنبان (پیراهن و شلوار گشاد)، عمامه، شال بلند و کلاه سفید سنتی ترکیب اصلی لباس مردان پشتون است. این پوشش در مناطق جنوبی افغانستان، بهویژه قندهار، بسیار رایج است.
لباس زنان هزاره
زنان هزاره معمولاً لباسهایی سادهتر از مخمل یا ساتن میپوشند. رنگهای تیره مانند مشکی، سورمهای و زرشکی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند. گلدوزیهایی با نخهای روشن روی یقه و آستین، به لباس جلوهای خاص میدهد.
لباس مردان هزاره
مردان هزاره از چپن پشمی، شلوار گشاد و کلاه گرد استفاده میکنند. در مناطق سردسیر مانند بامیان، استفاده از پارچه سنتی و ضخیم «بَرَک» بسیار رایج است.
لباس زنان کوچی
لباس زنان کوچی یکی از پرجزئیاتترین و رنگارنگترین لباسها در افغانستان است. دامنهای چیندار بلند، آینهدوزی، سکهدوزی، سربندهای تزئینی و جواهرات سنگین، از ویژگیهای این لباسها هستند که نهتنها کاربردی، بلکه هنری و فرهنگیاند.
لباس عروس افغانستانی؛ نمادی از شکوه سنت
لباس عروس سنتی افغانستان معمولاً از پارچههایی مجلل مانند مخمل و ابریشم دوخته میشود و با تزئیناتی همچون منجوق، آینه، نخ طلایی و سکهها آراسته میگردد. رنگهایی مثل قرمز، سبز زمردی و زرشکی از محبوبترین رنگها در این نوع لباساند.
در برخی اقوام مانند کوچیها، لباس عروس ممکن است تا چندین کیلوگرم تزئینات داشته باشد. همچنین، تاجها و سربندهای خاص در لباس عروسی زنان تاجیک و هزاره، نشاندهنده هویت قومی و جایگاه اجتماعی عروس است.
تفاوت لباس سنتی در مناطق مختلف افغانستان
تفاوت لباسها در نقاط مختلف کشور، نتیجهای از تأثیر آبوهوا، فرهنگ محلی و سبک زندگی منطقهای است:
- هرات: لباسهای بلند با شالهای ابریشمی، رنگهای آبی و سبز
- کابل: ترکیبی از سبک مدرن و سنتی با رنگهای ملایمتر
- قندهار: لباس سنتی پشتونی با طراحی پرابهت و رنگهای پررنگ
- بامیان: لباسهای پشمی و مقاوم در برابر سرما
- مزارشریف: لباس رسمی تاجیکی با روسریهای رنگی و طراحی بلند
تأثیر طالبان بر پوشش مردم افغانستان
با بازگشت طالبان به قدرت، بسیاری از آزادیهای فردی در پوشش، بهویژه برای زنان، با محدودیت مواجه شدهاند. از جمله:
- ممنوعیت لباسهای رنگی و مدرن برای زنان
- اجبار به استفاده از چادر یا برقع
- پوشاندن یا حذف مانکنهای زن در ویترین فروشگاهها
در پاسخ به این فشارها، جنبش اجتماعی #DontTouchMyClothes در فضای مجازی شکل گرفت. در این کمپین، زنان افغان با اشتراک عکسهایی از خود در لباسهای سنتی رنگارنگ، از هویت فرهنگی و قومی خود دفاع میکنند.
جمعبندی: لباس افغانستان، روایتگر تاریخ و ریشهها
لباس سنتی مردم افغانستان، تنها وسیلهای برای پوشش بدن نیست؛ بلکه بخشی جداییناپذیر از هویت فرهنگی، هنری و قومی این ملت است. هر نخ، هر نقش و هر رنگ در این لباسها، داستانی از گذشته، طبیعت و فرهنگ مردم افغانستان روایت میکند.
اگر به فرهنگ و تاریخ مردم افغانستان علاقهمند هستید، شناخت لباسهای محلی یکی از بهترین راهها برای درک روح این ملت است.