دستورالعمل تازه طالبان؛ حذف گسترده رشتههای درسی و آثار نویسندگان زن و خارجی از دانشگاهها
خبرگزاری دید: وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان با صدور دستورالعملی تازه، تدریس ۶۸۰ عنوان کتاب و ۱۸ رشته درسی را در دانشگاههای افغانستان ممنوع اعلام کرده است؛ اقدامی که به گفته منابع آگاه با هدف «اسلامیسازی کامل سرفصلهای درسی» و جلوگیری از «نفوذ محتوای ایرانی و غربی» انجام شده است. در این میان، آثار نویسندگان ایرانی و زنان، سهم چشمگیری از فهرست کتابهای ممنوعه دارند.
وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان با صدور دو دستورالعمل جدید، محدودیتهای گستردهای را بر محتوای آموزشی دانشگاههای دولتی و خصوصی کشور اعمال کرده است. بر اساس اسناد منتشرشده در سوم و چهارم سنبله که در اختیار بیبیسی قرار گرفته، تدریس ۱۸ رشته درسی به طور کامل ممنوع و تدریس ۶۸۰ عنوان کتاب درسی نیز قدغن شده است.
نزدیک به ۴۶ درصد از این کتابها (حدود ۳۱۰ عنوان) تألیف نویسندگان ایرانی، یا منتشرشده توسط ناشران ایرانی هستند. از جمله نویسندگان سرشناسی که آثارشان از برنامه درسی حذف شده است، میتوان به عبدالرحمن عالم، حسین بشیریه، حاتم قادری، احمد نقیبزاده و سیروس شمیسا اشاره کرد. افزون بر این، حدود ۱۴۰ عنوان (معادل ۲۰ درصد) از نویسندگان زن و نزدیک به ۲۰ عنوان از نویسندگان عرب و غربی نیز در فهرست ممنوعه قرار گرفتهاند.
یکی از اعضای کمیته بررسی کتابها هدف این اقدام را «جلوگیری از نفوذ محتوای ایرانی» در نظام آموزشی کشور عنوان کرده است. او افزود: «تمرکز اصلی حذفها، رشتهها و منابع علوم انسانی است و حتی کتابهای مربوط به روانشناسی، جامعهشناسی و فلسفه اخلاق را نیز مشمول بازنگری کردهاند.»
از میان رشتههای ممنوعشده، مضامین مرتبط با حقوق بشر، دموکراسی، جامعهشناسی زنان، تنوع جنسیتی، ارتباطات جندر، تاریخ ادیان، فلسفه اخلاق، جامعهشناسی سیاسی و رهبری گروههای کوچک به چشم میخورند. در رشته روانشناسی و مشاوره، بیش از ۵۰ واحد درسی از جمله روانشناسی عمومی، روانشناسی رشد کودک، مشاوره خانواده و مبانی تعلیم و تربیت نیز مشمول اصلاحات اجباری شدهاند.
ضیاءالرحمن آریوبی، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان، در نامهای به دانشگاهها تأکید کرده که بسیاری از واحدهای درسی نظام قبلی با «اصول شرعی و سیاستهای نظام جدید» در تضاد هستند. او گفته است کمیتههای بازنگری، کتابها را از نظر عقیدتی، فکری، مذهبی، سیاستگذاری، فرهنگی و علمی ارزیابی کردهاند و تصمیم نهایی بر پایه همین معیارها اتخاذ شده است.
به گفته اعضای این کمیته، روند بازنگری در سه مرحله انجام میشود و در هر مرحله سختگیری از منظر «اسلامی و شرعی» بیشتر خواهد شد. مدیران گروههای آموزشی نیز موظف شدهاند بهطور کتبی تعهد دهند که هیچیک از کتابها و مضامین ممنوعه در برنامه درسی دانشکدههای شان گنجانده نشود.
منابع دانشگاهی هشدار دادهاند که حذف گسترده کتابها بدون تعیین منابع جایگزین، موجب سردرگمی اساتید و رکود در نظام آموزش عالی شده است. به گفته یکی از استادان دانشگاه کابل، هدف نهایی این اقدامات «تضعیف و در نهایت حذف علوم انسانی» از نظام آموزشی افغانستان است.
طالبان اعلام کردهاند که در جهت «اسلامیسازی سرفصلها» حتی کتابهای علمی همچون جغرافیا، فیزیک و شیمی نیز باید مقدمهای اسلامی داشته باشند و ارزش موضوع درسی از دیدگاه اسلام تشریح شود. یکی از اعضای کمیته بررسی گفته است برای تدوین این مقدمهها از ابزارهای هوش مصنوعی مانند «چت جیپیتی» نیز استفاده میکنند.
مقامات حکومت سرپرست طالبان در سالهای اخیر بر انحصار مذهبی بر پایه مذهب حنفی تأکید کردهاند، این یکجانبهگرایی ایدئولوژیک سبب شده است که در دستورالعملهای جدید این گروه، هیچ اشارهای به دیگر مذاهب اسلامی از جمله تشیع نشود؛ موضوعی که نگرانیها درباره حذف تنوع فکری و مذهبی در آموزش عالی کشور را افزایش داده است.