خبرگزاری دید: شیعیان افغانستان و پاکستان، با وجود چالشهای ساختاری و امنیتی، از ظرفیتهای عظیم برای تعامل و همکاری برخوردارند. اشتراکات مذهبی، فرهنگی و تاریخی، زمینه لازم را برای تقویت همبستگی فراهم کرده است. آنچه اهمیت دارد، تبدیل کردن این ظرفیتها به برنامههای عملی و سازمانیافته است.
جامعه شیعه در افغانستان و پاکستان، به دلیل ریشههای مشترک مذهبی، فرهنگی و تاریخی، همواره ارتباطات گستردهای با یکدیگر داشته است. این پیوندها تنها محدود به برگزاری مناسبتهای مذهبی چون عاشورا، اربعین و نیمه شعبان نیست، بلکه در حوزههای اجتماعی، فرهنگی، مهاجرتی و حتی سیاسی نیز امتداد یافته است. در واقع، دو جامعه شیعی در این کشورها، با وجود چالشهای مشابه از جمله تبعیض مذهبی، ناامنی، فشارهای اقتصادی و مهاجرت اجباری، موفق شدهاند بر اساس میراث مشترک دینی و فرهنگی، نوعی همبستگی طبیعی و پایدار را شکل دهند.
از منظر جامعهشناختی، این همبستگی، ریشه در چند عامل دارد: نخست، باورهای مشترک دینی که آیینهای عزاداری و مراسم مذهبی را به بستری برای انسجام و گردهمآیی تبدیل کرده است؛ دوم، تجربههای مشترک از تبعیض و خشونت مذهبی که نوعی درک متقابل و همدلی مشترک را به وجود آورده و سوم، پیوندهای تاریخی ناشی از مهاجرتهای گسترده، به ویژه حضور پررنگ مهاجران افغانستانی در پاکستان در چهار دهه اخیر.
اما آنچه این روابط را از سطح عاطفی و آیینی فراتر میبرد، ضرورت تبدیل کردن آن به یک همکاری سازمانیافته و هدفمند است. با توجه به تحولات منطقهای و جهانی، شیعیان افغانستان و پاکستان برای دفاع از حقوق مذهبی، اجتماعی و سیاسی خود و نیز ایفای نقشی فعال در توسعه و همزیستی مسالمتآمیز، ناگزیرند که این پیوندها را به برنامههای عملی و پایدار ارتقا دهند. در این زمینه، میتوان مجموعهای از راهکارهای عملیاتی را بهعنوان نقشه راه پیشنهاد کرد:
۱. تشکیل نهادهای مشترک دینی و فرهنگی
ایجاد شوراها، انجمنها و مؤسسات مشترک میان شیعیان دو کشور، میتواند سازوکاری رسمی برای تبادل تجربه و هماهنگی برنامههای مذهبی و فرهنگی باشد. این نهادها میتوانند با طراحی برنامههای منظم، از موازیکاری جلوگیری کنند و در عین حال، ظرفیتهای موجود را بهصورت بهینه به کار گیرند. همچنین تشکیل چنین ساختارهایی به انسجام بیشتر و افزایش قدرت چانهزنی آنان در سطح داخلی و منطقهای کمک خواهد کرد.
۲. برگزاری همایشها و کارگاههای آموزشی مشترک
یکی از چالشهای مهم، ضعف شناخت متقابل میان جوانان و حتی برخی نخبگان دو کشور است. برگزاری همایشهای مشترک در حوزههای تاریخ، فقه، اندیشه سیاسی و مطالعات فرهنگی، چه به صورت حضوری و چه از طریق بسترهای آنلاین، میتواند به رفع این خلأ کمک کند. این اقدام، علاوه بر ارتقای دانش و آگاهی، بستری برای گفتگو و شکلگیری شبکههای پایدار علمی و فرهنگی میان دانشگاهیان، رسانهگران، پژوهشگران و فعالان اجتماعی ایجاد میکند.
۳. تقویت ارتباط مستمر میان علما و روحانیون
روحانیت، بهعنوان یکی از مهمترین عوامل هویتبخش شیعیان، نقشی محوری در هدایت اجتماعی و مذهبی آنان دارد. ارتباط منظم میان علما و مراجع دو کشور میتواند به همافزایی در عرصه اندیشه دینی، تبادل دیدگاهها و هماهنگی در مواضع مذهبی و اجتماعی منجر شود. چنین ارتباطی، در شرایط بحرانهای مذهبی و امنیتی، به کاهش اختلافات داخلی و تقویت همبستگی شیعیان دو کشور کمک خواهد کرد.
۴. برنامهریزی مشترک برای مناسبتهای مذهبی
آیینهای مذهبی، بهویژه عاشورا و اربعین، ظرفیت عظیمی برای نمایش وحدت دارند. برگزاری این مراسم بهصورت هماهنگ و با مشارکت متقابل، نه تنها به تقویت پیوندهای عاطفی منجر میشود، بلکه به جامعه شیعی پاکستان و افغانستان امکان میدهد تا هویت خود را در عرصه عمومی با قدرت بیشتری بازنمایی کند. برنامهریزی مشترک همچنین میتواند به بهبود امنیت مراسم و جلوگیری از سوء استفادههای احتمالی جریانهای افراطی کمک کند.
۵. تشویق به فعالیتهای رسانهای مشترک
رسانهها نقشی کلیدی در بازنمایی واقعیتها و مقابله با تبلیغات منفی ایفا میکنند. راهاندازی رسانههای مشترک به زبانهای فارسی، اردو و هزارهگی، میتواند به انعکاس مشکلات، توانمندیها و دستاوردهای شیعیان دو کشور کمک کند. همچنین تولید محتوای مشترک در قالب برنامههای تصویری، مستند، پادکست و شبکههای اجتماعی، به نزدیکی فرهنگی و فکری دو جامعه خواهد انجامید.
۶. حمایت از فعالیتهای خیریه و امدادی مشترک
با توجه به شرایط دشوار اقتصادی و اجتماعی بخش بزرگی از شیعیان، همکاری در عرصه خیریه و امدادرسانی اهمیت فراوان دارد. ایجاد صندوقهای مشترک برای کمک به نیازمندان، خانوادههای شهدا و آسیبدیدگان حملات تروریستی، میتواند همبستگی عملی و ملموس را تقویت کند. چنین فعالیتهایی همچنین اعتماد اجتماعی را افزایش داده و چهره مثبت و سازندهای از شیعیان در جوامع خود به نمایش میگذارد.
۷. تقویت ارتباط میان جوانان و دانشجویان
نسل جوان، موتور محرک جامعه به سمت افقهای باز و بزرگ آینده است. ایجاد فرصتهای مشترک برای جوانان، از جمله اردوهای فرهنگی، مسابقات علمی و هنری، تبادل دانشجویی و پروژههای تحقیقاتی مشترک، میتواند زمینهساز شکلگیری روابط عمیق و پایدار میان نخبگان آیندهساز باشد. این تعاملات، با ایجاد شبکههای ارتباطی گسترده، به انسجام بلندمدت دو جامعه کمک خواهد کرد.
جمعبندی
شیعیان افغانستان و پاکستان، با وجود چالشهای ساختاری و امنیتی، از ظرفیتهای عظیم برای تعامل و همکاری برخوردارند. اشتراکات مذهبی، فرهنگی و تاریخی، زمینه لازم را برای تقویت همبستگی فراهم کرده است. آنچه اهمیت دارد، تبدیل کردن این ظرفیتها به برنامههای عملی و سازمانیافته است؛ برنامههایی که هم به تقویت هویت و جایگاه شیعیان در جوامع خود کمک کند و هم سهمی مؤثر در ثبات، همزیستی و توسعه منطقهای ایفا نماید.
به بیان دیگر، اگر جامعه شیعی در این دو کشور بتواند پیوندهای خود را در قالب ساختارهای پایدار دینی، فرهنگی، رسانهای و اجتماعی نهادینه سازد، نه تنها از آسیبپذیری آن در برابر فشارها و تهدیدات کاسته خواهد شد، بلکه به الگویی برای همبستگی و همزیستی سازنده در منطقه تبدیل خواهد شد.
نویسنده: راحل موسوی – خبرگزاری دید