قطع سراسری اینترنت و خدمات مخابراتی در افغانستان، بار دیگر نگرانیها را درباره دسترسی مردم به اطلاعات، خدمات اساسی و امنیت عمومی افزایش داده است. این اقدام، علاوه بر محدود کردن ارتباطات روزمره، بر امدادرسانی، آموزش، فعالیتهای رسانهای و زندگی اقتصادی شهروندان نیز تأثیر عمیق و گسترده گذاشته است.
فرحان حق، معاون سخنگوی سازمان ملل، با اشاره به اثرات محدودیت اینترنت گفت: «اینترنت و ارتباطات مخابراتی در جریان حوادث طبیعی حیاتی هستند. امدادگران با استفاده از اینترنت میتوانند سریعتر به هشدارها و اطلاعات مورد نیاز دسترسی پیدا کنند.» وی افزود که قطع اینترنت نه تنها محدودیت در دسترسی به اطلاعات ایجاد میکند، بلکه میتواند جان انسانها را نیز به خطر بیندازد.
حکومت طالبان عصر دوشنبه اینترنت را قطع کرد و حتی وبسایتهای برخی وزارتخانههای این گروه نیز از دسترس خارج شد. این اقدام نشاندهنده تمرکز این حکومت بر کنترل اطلاعات و مدیریت ارتباطات است، اما همزمان محدودیت جدی برای فعالیتهای روزمره مردم ایجاد کرده است. قطع اینترنت بر دسترسی دانشآموزان و دانشجویان به آموزش آنلاین، فعالیت رسانهها و کارکرد ادارات نیز اثر منفی گذاشته است.
پیامدهای قطع اینترنت تنها محدود به امور روزمره نیست. امدادرسانی در مناطق آسیبدیده از حوادث طبیعی مانند زلزلهها با مشکل مواجه شده است و دسترسی مردم به خدمات پزشکی، اطلاعرسانی سریع و منابع حیاتی کاهش یافته است. این موضوع نشان میدهد که ارتباطات دیجیتال بخش جداییناپذیر از مدیریت بحران و حمایت از زندگی شهروندان است.
کارشناسان تأکید میکنند که قطع اینترنت باعث افزایش آسیبپذیری گروههای مختلف، به ویژه زنان، کودکان و اقلیتهای قومی و مذهبی شده است. محدودیت دسترسی به اطلاعات، توانایی این گروهها را در پیگیری حقوق خود کاهش داده و مستندسازی اقدامات ناعادلانه را دشوار میکند. زنان و دختران بازمانده از تحصیل نیز از ادامه آموزش آنلاین محروم شدهاند و فرصتهای توسعه فردی و اجتماعی آنها محدود شده است.
از دیدگاه حقوق بینالملل، دسترسی به اینترنت یکی از حقوق اساسی بشر در عصر دیجیتال است. مطابق ماده ۱۹ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان باید محترم شمرده شود. قطع اینترنت توسط حکومت طالبان، مغایرت جدی با این اصول دارد و نگرانیهای بینالمللی را افزایش داده است. علاوه بر این، این اقدام با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل نیز در تضاد است و دستیابی به بسیاری از اهداف آموزشی، اقتصادی و اجتماعی را با چالش مواجه میکند.
انزوا و محرومیت اطلاعاتی افغانستان، علاوه بر تأثیر بر توسعه داخلی، بر ثبات منطقهای و جهانی نیز اثرگذار است. قطع اینترنت امکان جریان آزاد اطلاعات و شفافیت در همه امور؛ بهویژه امور حقوق بشری را محدود میکند و فضای مناسبی برای نقض حقوق بشر و سوء استفاده از مردم فراهم میآورد. به همین دلیل است که جامعه بینالملل و نهادهای حقوق بشری، نسبت به این اقدام واکنش نشان دادهاند و بر لزوم تضمین دسترسی به اینترنت به عنوان یکی از موارد حقوق بشر تأکید کردهاند.
با وجود این، ادامه محدودیتها، نشاندهنده تمرکز حکومت بر کنترل و تحکیم قدرت است؛ در حالی که دسترسی آزاد و پایدار به اینترنت، نهتنها حقوق اساسی شهروندان را تضمین میکند، بلکه به توسعه اقتصادی، آموزش، ارتباطات و مشارکت اجتماعی نیز کمک میکند و این دو، هیچ سنخیت و سازگاری با یکدیگر ندارند.
اکنون اما افغانستان با محدودیت دسترسی به اینترنت، با چالشهای جدی در زمینه خدمات اساسی، آموزش و حقوق بشر مواجه شده است. پیامدهای این محدودیتها، به ویژه برای گروههای آسیبپذیر، میتواند بلندمدت و گسترده باشد و نیازمند توجه فوری داخلی و بینالمللی است. برای حفاظت از حقوق شهروندان و تقویت توسعه کشور، لازم است راهکارهای پایدار و انسانی برای مدیریت شبکههای ارتباطی و اطلاعاتی ایجاد شود، نه آن که در عصر دیجیتال، دسترسی مردم به یکی از ابتداییترین امکانات شدیدا مورد نیاز در تعاملات روزمره شان، مسدود و منتفی گردد.
قطع اینترنت در افغانستان، علاوه بر ایجاد محدودیتهای ارتباطی، یادآور اهمیت اینترنت در زندگی مدرن و ضرورت حفظ حقوق دیجیتال شهروندان است. اقداماتی که این دسترسی را محدود میکنند، پیامدهای انسانی، اجتماعی و اقتصادی جدی در پی دارند و نشاندهنده نیاز به رویکردی متوازن و مسوولانه در مدیریت فناوری و ارتباطات در کشور است.
نویسنده: محسن موحد