سفر آسیایی ترامپ؛ تلاش برای احیای نظم آمریکایی در عصر چین

نخستین سفر آسیایی دونالد ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش، فراتر از یک رویداد دیپلماتیک معمول، نشانه‌ای از تلاش تازه واشنگتن برای بازتعریف جایگاه خود در توازن قدرت آسیا است؛ منطقه‌ای که اکنون به صحنه اصلی رقابت راهبردی میان ایالات متحده و جمهوری خلق چین تبدیل شده است. این سفر که شامل مالزیا، جاپان، کوریای جنوبی و دیدار نهایی با شی جین‌پینگ در حاشیه اجلاس همکاری اقتصادی آسیا-پاسیفیک (APEC) است، حامل پیام‌های چندلایه در حوزه‌های اقتصاد، امنیت و ژئوپلیتیک است.

بازسازی نفوذ آمریکا در سایه چالش چین

ترامپ که در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود سیاست «اول آمریکا» را دنبال می‌کرد و از بسیاری از توافق‌های چندجانبه خارج شد، اکنون در شرایطی متفاوت به آسیا بازمی‌گردد. چین در پنج سال گذشته، نه‌تنها نفوذ اقتصادی خود را از طریق ابتکار «یک کمربند یک جاده» گسترش داده، بلکه در عرصه‌های فناوری، تسلیحات نظامی و بازی‌های دیپلماتیک نیز جایگاهی تثبیت‌شده‌تر یافته است.

در چنین وضعی، واشنگتن برای بازگشت مؤثر به آسیا ناگزیر است نشان دهد که می‌تواند همزمان شریک اقتصادی قابل اعتماد و ضامن امنیتی پایدار باشد. ترامپ با تکیه بر سیاست فشار و معامله، می‌کوشد کشورهایی چون جاپان و کوریای جنوبی را در جبهه مهار چین حفظ کند و همزمان با کشورهای جنوب‌شرق آسیا مانند مالزیا و تایلند، روابط اقتصادی تازه‌ای بسازد.

این رویکرد اما در تضاد با سیاست‌های متزلزل و غیرقابل پیش‌بینی ترامپ در گذشته است. بسیاری از ناظران آسیایی به یاد دارند که خروج آمریکا از «پیمان ترانس پاسیفیک» (پیمان تجارت آزاد دوسوی اقیانوس آرام) در دوره نخست ریاست‌جمهوری او، یکی از بزرگ‌ترین عقب‌نشینی‌های اقتصادی واشنگتن در برابر چین بود و اکنون بازگرداندن اعتماد این کشورها به رهبری آمریکا، شاید دشوارترین مأموریت دیپلماتیک ترامپ در این سفر باشد.

اقتصاد؛ میدان نبرد نرم واشنگتن و پکن

یکی از محورهای کلیدی سفر، مذاکرات اقتصادی و تجاری است. ترامپ قرار است در حاشیه اجلاس آسیاـپاسیفیک با شی جین‌پینگ، رهبر چین، دیدار کند؛ دیداری که می‌تواند جهت روابط دو قدرت را در سال‌های پیش‌ رو تعیین کند. مساله تعرفه‌های تجاری، همکاری در حوزه فناوری‌های نوین و رقابت بر سر زنجیره‌های تأمین جهانی در مرکز این گفتگوها خواهد بود.

واشنگتن می‌کوشد از وابستگی اقتصادهای آسیایی به چین بکاهد و مسیرهای تازه‌ای برای سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری و تجارت باز کند. از این منظر، سفر به جاپان و گفتگوی ترامپ با نخست‌وزیر آن کشور درباره سرمایه‌گذاری‌های مشترک، بخشی از طرح گسترده‌تر آمریکا برای تقویت «اقتصاد آزاد و باز در هند و اقیانوس آرام» است.

در کوالالامپور نیز حضور در نشست آسه‌آن، فرصتی برای ترمیم روابط با کشورهای جنوب‌شرق آسیا فراهم می‌کند؛ کشورهایی که میان جذابیت سرمایه‌گذاری‌های چینی و نگرانی از سلطه اقتصادی پکن گرفتار مانده‌اند.

امنیت؛ چالش کوریای شمالی و بازدارندگی در اقیانوس آرام

در بخش امنیتی سفر، محور اصلی بر شبه‌جزیره کوریا متمرکز است. آزمایش‌های اخیر موشکی پیونگ‌یانگ بار دیگر تهدید هسته‌ای در شرق آسیا را برجسته کرده و واشنگتن را بر آن داشته تا نقش بازدارنده خود را احیا کند. ترامپ قصد دارد در دیدار با رئیس‌ جمهور کوریای جنوبی، بر همکاری نظامی، توسعه سامانه‌های دفاعی و هماهنگی اطلاعاتی تأکید کند.

در همین حال، حضور روزافزون ناوهای چینی در دریای جنوبی چین و رقابت تسلیحاتی در منطقه، ضرورت تدوین راهبردی مشترک میان متحدان آسیایی واشنگتن را دوچندان کرده است. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون رویکردی پایدار و چندجانبه، سیاست‌های امنیتی آمریکا در آسیا ممکن است بیش از آن که ثبات‌آفرین باشد، موجب تشدید رقابت‌ها گردد.

دوراهی اعتماد و تردید

کشورهای آسیایی با نگاهی محتاطانه به سفر ترامپ می‌نگرند. از یک سو، بسیاری از آنها از حضور دوباره آمریکا استقبال می‌کنند؛ زیرا حضور واشنگتن تعادلی در برابر قدرت فزاینده چین ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، آنها نگران ناپایداری سیاست خارجی آمریکا هستند؛ ناپایداری‌ای که از تغییرات سریع دولت‌ها در واشنگتن و اولویت‌های متغیر سیاسی ناشی می‌شود.

به‌ویژه کشورهای آسه‌آن، تمایل دارند سیاست «توازن‌گرایانه»‌ای در پیش گیرند تا از گرفتار شدن در رقابت واشنگتن و پکن بپرهیزند. به همین دلیل، موفقیت سفر ترامپ در گرو توان او برای ارائه طرحی ملموس، بلندمدت و غیرشخصی است؛ چیزی که در کارنامه گذشته‌اش کمتر دیده می‌شود.

جمع‌بندی

سفر آسیایی ترامپ آزمونی جدی برای سیاست خارجی ایالات متحده در قرن بیست‌ویکم است. در جهانی که ساختار قدرت در حال دگرگونی است، واشنگتن می‌کوشد جایگاه «رهبر نظم بین‌المللی» را بازسازی کند، اما در برابر رقیبی قرار دارد که هم از لحاظ اقتصادی و هم از نظر دیپلماتیک، دست بالا دارد: چین!

اگر ترامپ بتواند در این سفر اعتماد متحدان را جلب و در عین حال کانال گفتگوی مؤثر با پکن را باز نگه دارد، شاید بتوان از بازآغاز فصل تازه‌ای در حضور آمریکا در آسیا سخن گفت، اما اگر این تلاش‌ها به شعارهای انتخاباتی و توافق‌های مقطعی محدود شود، آسیا مسیر خود را با محوریت چین ادامه خواهد داد و ایالات متحده بار دیگر از قلب پویاترین منطقه جهان فاصله خواهد گرفت.

نویسنده: راحل موسوی