خبرگزاری دید: با گذشت نزدیک به سه هفته از بستهماندن گذرگاههای مرزی میان افغانستان و پاکستان، تنشهای سیاسی و امنیتی میان کابل و اسلامآباد وارد مرحله تازهای شده است. در حالی که اختلاف بر سر حضور گروه تحریک طالبان پاکستانی (TTP) در خاک افغانستان تشدید شده، زیان مستقیم ناشی از توقف تجارت دو کشور به بیش از ۱۲۲ میلیون دالر رسیده و نشانههای روشنی از بازتعریف سیاست تجارتی حکومت طالبان در برابر پاکستان دیده میشود.
نزدیک به بیست روز پس از درگیریهای مرزی میان طالبان و پاکستان، مسیرهای کلیدی تجارتی میان دو کشور همچنان بسته مانده و این بنبست، به گفته کارشناسان، بیانگر بحرانی عمیقتر از یک اختلاف مقطعی است. پاکستان هنوز مهمترین شریک بازرگانی افغانستان محسوب میشود، اما اختلاف بر سر فعالیت گروه تحریک طالبان پاکستانی (TTP) در خاک افغانستان، مناسبات سیاسی و اقتصادی دوطرف را به شدت تیره کرده است.
حکومت طالبان در واکنش به این وضعیت، کوشیده است وابستگی تاریخی افغانستان به مسیرهای تجارتی پاکستان را کاهش دهد. گزارشهای اتاق تجارت و صنایع نشان میدهد که طی یک سال گذشته، ترانزیت افغانستان از مسیر بندر چابهار و بندرعباس تا ۹۰ درصد افزایش یافته، در حالی که تجارت از مسیر پاکستان حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. این تغییر جهت، نشانهای از تلاش حکومت طالبان برای تنوعبخشی به مسیرهای ترانزیتی و کاهش نفوذ اسلامآباد در اقتصاد افغانستان است.
در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۵، صادرات افغانستان ۹.۴ درصد رشد داشته و به ۵۴۸ میلیون دالر رسیده است. با وجود این، صادرات به پاکستان سه درصد کاهش یافته و سهم این کشور از صادرات افغانستان از ۴۴ به ۴۱ درصد تنزل یافته است. در مقابل، صادرات به هند ۳۰ درصد افزایش یافته که نتیجه استفاده فزاینده از مسیرهای ترانزیتی ایران است. همزمان، قزاقستان و ازبیکستان نیز به جمع شرکای اصلی تجارتی افغانستان پیوستهاند.
در حوزه واردات نیز ترکیب تأمینکنندگان کالا به افغانستان تغییر کرده است. ایران همچنان بزرگترین صادرکننده به افغانستان است، اما جایگاه دوم از پاکستان به امارات متحده عربی منتقل شده و کشورهای آسیای میانه نیز در میان ده صادرکننده برتر قرار گرفتهاند.
در نتیجه بستهماندن مرزها طی ۱۹ روز، تجارت دو کشور بیش از ۱۲۲.۵ میلیون دالر خسارت دیده است. زیان تاجران افغانستانی از توقف صادرات به پاکستان حدود ۲۸.۵ میلیون دالر برآورد میشود و پاکستان نیز در همین مدت نزدیک به ۹۴ میلیون دالر از صادرات خود به افغانستان را از دست داده است.
بخش بزرگی از درآمد حکومت طالبان از گمرکهای مرزی با پاکستان تأمین میشود. برآوردها نشان میدهد که از مجموع ۱.۵ میلیارد دالر درآمد حکومت طالبان در پنج ماه نخست سال، حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دالر از این مسیر حاصل شده است. مسدودبودن مرزها دستکم ۲۰ میلیون دالر از این عواید را کاهش داده و نشان داده است که اقتصاد حکومت طالبان تا چه اندازه در برابر تحولات مرزی آسیبپذیر است.
با وجود تلاش حکومت طالبان برای گسترش تجارت از طریق ایران، بازگشت تحریمهای بندر چابهار توسط آمریکا ظرفیت جایگزینی این مسیر را محدود کرده است. از همین رو، پاکستان همچنان مهمترین گذرگاه افغانستان برای دسترسی به آبهای آزاد و بازارهای جهانی باقی مانده است.
کارشناسان معتقدند آینده تجارت افغانستان در گرو تغییر رویکرد سیاسی حکومت طالبان است. بهجای تداوم سیاست رقابت و انزوا، حاکمان کابل باید بر دیپلماسی اقتصادی و همکاری منطقهای تمرکز کنند. همکاری سازنده با پاکستان و کشورهای آسیای میانه میتواند به جایگاه افغانستان در زنجیره تجاری منطقه ثبات ببخشد و زمینه رشد پایدار اقتصادی را فراهم کند.