چرا افغانستان مستعد زمینلرزه است؟
خبرگزاری دید: افغانستان که در میان کوههای ناهموار و مرتفع محصور شده است، در معرض انواع بلایای طبیعی قرار دارد، اما زمینلرزهها بیشترین تلفات را به بار میآورند. این زمینلرزهها هر سال بهطور میانگین حدود ۵۶۰ نفر را میکشند و خسارات سالانهای در حدود ۸۰ میلیون دالر ایجاد میکنند. مطالعات نشان میدهد که از سال ۱۹۹۰ تاکنون، دستکم ۳۵۵ زمینلرزه با بزرگی بیش از ۵ ریشتر افغانستان را لرزانده است.
چرا افغانستان مستعد زمینلرزه است؟
افغانستان در لبه صفحه تکتونیکی اوراسیا قرار دارد که با صفحه هند در یک منطقه تداخل و برخورد (transgression zone) قرار گرفته است؛ به این معنا که این دو صفحه یا با یکدیگر همگرا میشوند، یا از کنار هم عبور میکنند. افزون بر این، صفحه عربستان در جنوب نیز بر آن تأثیر میگذارد و این منطقه را به یکی از فعالترین مناطق تکتونیکی جهان تبدیل کرده است.
حرکت شمالی صفحه هند و فشار آن بر صفحه اوراسیا معمولاً علت اصلی زمینلرزههای متعدد افغانستان است.
کدام مناطق آسیبپذیرترند؟
مناطق شرقی و شمالشرقی افغانستان، بهویژه نواحی واقع در مرز با ازبیکستان، تاجیکستان و پاکستان، بیشتر در معرض زمینلرزه هستند. این امر شامل ولایت کابل نیز میشود که بیشترین خسارت سالانه ناشی از زمینلرزه را دارد؛ بهطور متوسط حدود ۱۷ میلیون دالر در سال.
زمینلرزهها در مناطق کوهستانی افغانستان نیز بسیار خطرناک هستند؛ زیرا میتوانند رانش زمین ایجاد کنند و میزان تلفات جانی و خسارات مالی را افزایش دهند.
بدترین زمینلرزههای افغانستان کداماند؟
افغانستان از سال ۱۹۰۰ تاکنون حدود ۱۰۰ زمینلرزه «ویرانگر» را ثبت کرده است.
در میان زمینلرزههای اخیر، زمینلرزهای با بزرگی ۶ ریشتر در سال ۲۰۲۲ باعث مرگ یک هزار نفر شد.
همچنین چند زمینلرزه در یک ماه در سال ۲۰۲۳ در مجموع هزار نفر را کشت و روستاهای زیادی را ویران کرد.
یکی از بزرگترین زمینلرزههای ثبتشده در افغانستان، زمینلرزهای با بزرگی ۷٫۵ ریشتر در سال ۲۰۱۵ بود که ۳۹۹ نفر را در افغانستان، پاکستان و هند کشت.
در سال ۱۹۹۸ نیز دو زمینلرزه در فاصله سه ماه افغانستان را لرزاندند؛ اولی ۲ هزار و ۳۰۰ نفر و دومی ۴ هزار و ۷۰۰ نفر را کشت.
چگونه میتوان مقاومت کشور را افزایش داد؟
مطالعات پیشنهاد میکنند که:
ساختمانهای جدید باید بهصورت مقاوم در برابر زلزله ساخته شوند؛
ساختمانهای موجود باید بازسازی و مقاومسازی شوند تا احتمال فروریختن کاهش یابد؛
سامانههای پایش و هشدار زلزله باید بهبود یابند تا هشدارها سریعتر و مؤثرتر صادر شوند؛
گسلها باید با استفاده از فناوریهای سنجشازدور و جیواسپیشیال (فضایی) شناسایی و نقشهبرداری شوند تا در صورت لزوم ساکنان مناطق پرخطر جابهجا شوند.
نویسنده: سید طاهر مجاب