بهرهبرداری هند از افغانستان بهعنوان مسیر استراتژیک آسیای مرکزی
خبرگزاری دید: گزارشها نشان میدهند که کاهش نفوذ پاکستان در تجارت و ترانزیت افغانستان، فرصت تازهای برای هند ایجاد کرده تا از مسیر غربی و از طریق افغانستان، نفوذ خود را در آسیای مرکزی بازسازی کند؛ مسیرهایی که ایران و بندر چابهار ستون آن به شمار میروند.
یک گزارش تحلیلی منتشرشده در رسانه آمریکایی «دِ نشنل اینتِرِست» تأکید میکند که «تجارت و دیپلماسی افغانستان به شیوههایی غیرمنتظره در حال تغییر است که بازچینیهای ژئوپلیتیک منطقهای را رقم میزند.» این تغییرات، بهویژه در سایه فروپاشی روابط اقتصادی افغانستان با پاکستان، فرصت بیسابقهای برای هند فراهم کرده تا از مسیر غربی و از طریق افغانستان، نفوذ خود را در آسیای مرکزی افزایش دهد.
بر اساس دادههای این گزارش، چهار سال پس از آن که هند سفارت خود را در کابل بست، تجارت دو کشور تقریباً به سطح قبل از ۲۰۲۱ بازگشته است؛ حتی با وجود فروپاشی تجارت افغانستان از طریق پاکستان. در سال مالی ۲۰۲۳ ـ ۲۰۲۴، حجم تجارت میان هند و افغانستان به ۹۹۷.۷ میلیون دالر رسید و صادرات افغانستان به هند برای نخستینبار کسری تجاری هند را رقم زد. خشکبار، زعفران، مغزها و سیب افغانستان اکنون بدون تعرفه به هند صادر میشوند.
در مقابل، تجارت ترانزیتی از طریق پاکستان از ۷ میلیارد دالر در ۲۰۲۲ به ۲.۹ میلیارد دالر در ۲۰۲۴ کاهش یافته است؛ نتیجه اقدامات ضدقاچاق اسلامآباد، سختگیریهای گمرکی و بسته شدن مکرر مرزها. حمله هوایی پاکستان به کابل در اکتوبر گذشته و سفر امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان به دهلی نو، نشاندهنده تغییر جهت وفاداریها و چرخش راهبردی هند به سوی غرب است.
گزارش «دِ نشنل اینتِرِست» همچنین بندر چابهار ایران را «ستون استراتژی غربی هند» میداند. این بندر تحت مدیریت هند و معاف از تحریمها، ظرفیت حمل ۸.۵ میلیون تن کالا دارد و مسیر حیاتی صادرات دارو، ماشینآلات و وسایل نقلیه هند به اوراسیا محسوب میشود. هند تاکنون ۱۲۰ میلیون دالر برای ارتقای زیرساختهای این بندر سرمایهگذاری کرده و خط اعتباری ۲۵۰ میلیون دالری برای گسترش ظرفیت آن اختصاص داده است.
نویسندگان گزارش افغانستان را «در مرکز نقشه ترانزیت و استراتژی غربی هند» میدانند. مسیرهای زمینی از طریق هرات و ترکمنستان امکان دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی را فراهم میکنند و هند مسیر KTA (قزاقستان ـ ترکمنستان ـ افغانستان) را هم بهعنوان بیمه و هم ضرورت برای تضمین اتصال مطمئن به منطقه دنبال میکند.
در نهایت، تعامل هند با افغانستان بیش از یک حرکت تاکتیکی است و به گفته تحلیلگران، بازچینی راهبردی گستردهای در برابر محاصره منطقهای چین و افزایش اتحاد با افغانستان، ایران و آسیای مرکزی را نشان میدهد؛ منطقی که با نظریه باستانی «راجاماندالا» استراتژیست هندی، چاناکیا همخوانی دارد.