خبرگزاری دید: سفر محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان سعودی به آمریکا و دیدار با دونالد ترامپ، رئیس جمهور این کشور، تنها یک ملاقات دیپلماتیک نیست، بلکه نقطه تلاقی جاهطلبیهای عربستان و اهداف راهبردی دولت ترامپ به شمار میرود؛ جایی که معاملهگرترین نگاهها در واشنگتن با بلندپروازانهترین طرحهای ریاض روبهرو میشوند.
چارچوب کلان: بازآرایی روابط ریاض ـ واشنگتن
محمد بنسلمان پس از سالها فاصله و تنش ناشی از قتل جمال خاشقجی، اکنون در شرایطی به آمریکا رفته است که دولت ترامپ بهدنبال معماری یک «خاورمیانه نوین» با محوریت عربستان است. پذیرایی تشریفاتی ترامپ از بنسلمان که در قالب ضیافت رسمی در کاخ سفید تا نمایش گرم روابط برگزار شد، نشانهای آشکار از تلاش برای احیای اتحاد راهبردی دوطرف است. به همین دلیل، این سفر در حکم «بدهبستانی بزرگ» برای بازطراحی مناسبات دو کشور تلقی میشود.
از نگاه کاخ سفید، عربستان حلقه مفقوده طرح عادیسازی گستردهتر با اسرائیل است؛ طرحی که بدون پیوستن ریاض، وزن ژئوپلتیکی لازم را پیدا نمیکند. در مقابل، عربستان نیز میخواهد از این فرصت برای تثبیت جایگاه منطقهای، کسب تضمینهای امنیتی و تحقق برخی پروژههای بلندمدت خود بهره ببرد.
توافق امنیتی؛ مهمترین مطالبه بنسلمان
بهنظر میرسد محور اصلی سفر، دستیابی عربستان به یک «پیمان دفاعی جامع» است؛ توافقی شبیه به مدل ناتو که بتواند امنیت درازمدت ریاض را در برابر تهدیدات منطقهای تضمین کند. بنسلمان مدتها است به دنبال تبدیل کردن عربستان از «متحد درجهدوی آمریکا» به «شریک امنیتی دارای پیمان الزامآور» است. چنین توافقی نه تنها جایگاه ولیعهد را در داخل تقویت میکند، بلکه به او امکان میدهد طرحهای اقتصادی و سیاسی چشمانداز ۲۰۳۰ را بدون نگرانی از تهدیدات خارجی پیش ببرد.
اما واشنگتن در برابر چنین توافقی تردیدهایی دارد: از پیامدهای نظامی و مالی آن گرفته تا نگرانیهایی که اسرائیل درباره تغییر توازن قوا مطرح میکند. با این حال، دولت ترامپ بهدلیل نیاز به نمایش یک دستاورد بزرگ در سیاست خارجی، ممکن است به سمت شکلهایی از تضمین امنیتی گرایش پیدا کند؛ حتی اگر کمتر از «پیمان دفاعی رسمی» باشد.
موضوع فلسطین و محدودیتهای طرح ترامپ
مسأله فلسطین یکی از پیچیدهترین متغیرها در این سفر است. پس از جنگ دوساله اخیر غزه، ریاض آشکارا ارتباط هرگونه عادیسازی روابط با اسرائیل را به «تضمین تشکیل کشور مستقل فلسطین» گره زده است. این شرط با رویکرد عمیقاً طرفدار اسرائیل دولت ترامپ، تعارضی آشکار دارد.
ترامپ تلاش میکند عربستان را به پذیرش طرح خود متقاعد کند؛ طرحی که عملاً تشکیل کشور مستقل فلسطینی را به حاشیه میراند، اما بنسلمان میداند بدون رفع این گره تاریخی، نه مشروعیت داخلی برای توافق بهدست میآورد و نه امکان پیشبرد طرح خاورمیانه نوین را دارد. بنابراین انتظار میرود در این محور، شکاف جدی میان درخواست عربستان و خواسته آمریکا باقی بماند.
رقابت تسلیحاتی؛ اف-۳۵ و نگرانی اسرائیل
درخواست عربستان برای خرید جنگندههای اف-۳۵ یکی دیگر از محورهای چالشبرانگیز سفر است. فروش این هواپیما که تنها اسرائیل در منطقه به آن دسترسی دارد، میتواند موازنه نظامی خاورمیانه را تغییر دهد. هرچند ترامپ با فروش آن موافق است، اما اسرائیل قویاً مخالفت میکند و هشدار میدهد این اقدام برتری هواییاش را به خطر میاندازد.
از طرفی، پذیرش درخواست ریاض، آمریکا را با موجی از مطالبات مشابه از سوی ترکیه، قطر و امارات روبهرو میکند؛ امری که نظم تسلیحاتی موردنظر واشنگتن را دشوارتر خواهد کرد. در مقابل، رد این درخواست میتواند عربستان را به سمت توسعه توان موشکی و همکاری بیشتر با چین و پاکستان سوق دهد.
رقابت فناوری؛ تراشه، هوش مصنوعی و محدودیتهای واشنگتن
عربستان در مسیر تبدیل شدن به یک قدرت فناوری، بهویژه در حوزه هوش مصنوعی و تراشههای پیشرفته، نیازمند همکاری نزدیک با آمریکا است، اما تحریمهای فناوری علیه چین و نگرانی واشنگتن از نزدیکی ریاض به پکن، صادرات تراشههای پیشرفته به عربستان را محدود کرده است.
بنسلمان در این سفر بهدنبال شکستن این محدودیتها و دریافت «تضمینهای فناوری» از آمریکا است. همزمان، ایالات متحده نیز باید تصمیم بگیرد آیا میخواهد ریاض را در اکوسیستم فناوری خود نگه دارد یا خطر واگذاری این فضا به چین را بپذیرد. این موضوع یکی از نقاط حساس مذاکره خواهد بود؛ زیرا ترامپ میداند هرگونه عقبنشینی، میتواند بر رقابت راهبردی آمریکا و چین اثر بگذارد.
انرژی هستهای غیرنظامی؛ خط سرخ واشنگتن
عربستان خواهان دستیابی به فناوری هستهای غیرنظامی، شامل غنیسازی داخلی است، اما آمریکا بهشدت در برابر این درخواست مقاومت میکند. ریاض از پاکستان و چین نیز کمک خواسته، اما بدون چراغ سبز واشنگتن، هیچ پروژهای امکان اجرا ندارد.
بهنظر میرسد در این سفر، عربستان به جای اصرار بر غنیسازی داخلی، خواستار «چتر حمایتی هستهای» یا تضمینهایی در حوزه انرژی هستهای باشد؛ گزینهای که برای آمریکا کمهزینهتر و برای عربستان قابل قبولتر است.
جمعبندی
سفر محمد بنسلمان به واشنگتن نقطه تلاقی سه سطح از تحولات است: امنیتی، اقتصادی و ژئوپلتیکی. از یکسو، عربستان به دنبال تبدیل شدن به بازیگری مستقل، اما مورد حمایت آمریکا است و از سوی دیگر، ترامپ تلاش میکند معماری منطقه را بهگونهای طراحی کند که هم نفوذ چین محدود شود و هم طرح عادیسازی با اسرائیل به پیش برود.
اما انتظار نمیرود همه مطالبات دوطرف در این سفر تحقق یابد. اختلافات درباره فلسطین، اف-۳۵ و غنیسازی اورانیوم همچنان باقی خواهد ماند. با این حال، اگر دوطرف بتوانند در محورهای اقتصادی و امنیتی به توافقهایی عملی برسند، باید انتظار تغییرات مهمی در معادلات خاورمیانه داشت؛ تغییراتی که ممکن است ساختار امنیتی و سیاسی منطقه را برای سالهای آینده تحت تأثیر قرار دهد.
نویسنده: محسن موحد