آشنایی با سنتها و رسوم ازدواج در افغانستان
خبرگزاری دید: رسوم ازدواج در افغانستان مجموعهای از زیباییهای فرهنگی، همبستگی خانوادگی و سنتهای رنگارنگ است. در کنار این جذابیتها، چالشهایی نیز وجود دارد که نیاز به اصلاح فرهنگی و آگاهیبخشی دارند.
ازدواج در افغانستان تنها یک پیوند میان دو نفر نیست، بلکه آیینی اجتماعی، خانوادگی و حتی قبیلهای است که با مجموعهای از سنتها، باورها و مراسمهای کوچک و بزرگ همراه میشود. این سنتها بسته به ولایتها، قومیتها و فرهنگهای محلی تفاوت دارد، اما در مجموع روح مشترکی در آنها دیده میشود: پایبندی به خانواده، احترام به سنت و ارزشهای اجتماعی.
در این مقاله، با نگاهی کامل و دقیق، به رسوم ازدواج در افغانستان از خواستگاری تا حنابندان، شیرینیخوری، روز عروسی، تختجمعی و حتی چالشهای ازدواج تحمیلی خواهیم پرداخت.
بررسی مشکلات ازدواج در افغانستان
ازدواج در افغانستان در کنار جنبههای زیبای فرهنگی، با چالشهایی نیز همراه است. برخی از مهمترین مشکلات عبارتند از:
مهریه سنگین و مصارف بلند
در بسیاری از خانوادهها، تعیین مهریههای بالا و مصارف سنگین مراسم عروسی باعث میشود جوانان نتوانند بهراحتی ازدواج کنند. این مشکل، بهویژه در مناطق روستایی و سنتی، بسیار رایج است.
سنتهای الزامآور و هزینهبر
در برخی ولایتها، علاوه بر مهریه، رسمهایی مانند «خرجی» «خرید لباسهای متعدد» «ولیمههای بزرگ» «حنابندان مفصل» و «تحفههای سنگین» باعث افزایش هزینهها میشود.
ازدواجهای تحمیلی و کودکهمسری
اگرچه در سالهای اخیر آگاهی مردم بیشتر شده، اما هنوز ازدواج اجباری، بدل، خونبس و ازدواج دختران کمسن در برخی مناطق وجود دارد و یکی از آسیبهای جدی اجتماعی محسوب میشود.
نگاهی به فرهنگ ازدواج در افغانستان
افغانستان کشوری با اقوام گوناگون مانند پشتون، تاجیک، هزاره، ازبیک، ترکمن و… است. هرکدام شیوهها و آداب خاص خود را در مراسمهای ازدواج دارند، اما معمولاً سه محور در همهجا مشترک است:
احترام به خانواده و بزرگترها
نقش فعال زنان در تدارک مراسمها
برگزاری آیینهای شاد همراه با موسیقی، رقص و شعرهای محلی
همین تنوع فرهنگی باعث شده مراسمهای عروسی افغانها از زیباترین و غنیترین سنتهای منطقه باشد.
مراسم خواستگاری در افغانستان چگونه است؟
خواستگاری در افغانستان معمولاً چند مرحله دارد:
مرحله ۱: تحقیق اولیه – «زنپرسه» یا «ریشسفیدپیه»
پیش از دیدار رسمی، خانواده داماد درباره خانواده دختر تحقیق میکنند.
این مرحله شامل:
پرسیدن از همسایهها
تحقیق درباره اخلاق، آبرو و سوابق خانواده
بررسی نسبتهای فامیلی
در برخی مناطق، زنان فامیل داماد یک دیدار غیررسمی بهنام زنپرسه انجام میدهند.
مرحله ۲: خواستگاری رسمی
ریشسفیدان و بزرگان خانواده داماد با چای، شیرینی و گاهی هدایا به خانه دختر میروند.
در این دیدار درباره:
مهریه
مصارف
زمانبندی مراسمها
نوع عروسی (ساده یا مفصل)
گفتوگو میشود و اگر توافق صورت بگیرد، به مرحله شیرینیخوری میرسند.
آیین شیرینیخوری در افغانستان
شیرینیخوری (یا نامزدی رسمی) یکی از مهمترین مراسمهای ازدواج است. در ولایتهای مختلف نامهای متفاوتی دارد:
گوشپوشان- هدیهدادن گوشواره طلا به دختر
انگشترگذاری- گذاشتن انگشتر توسط داماد
نامزدی – اعلام رسمی پیوند
در این مراسم، خانواده داماد معمولاً با:
شیرینی
میوه
چای
تحفههای کوچک
و زیورآلات طلا برای دختر
به خانه عروس میروند. در برخی مناطق، داماد نیز حضور دارد و انگشتر نامزدی را در انگشت دختر قرار میدهد.
مراسم حنابندان در افغانستان
حنابندان یکی از زیباترین و دخترانهترین مراسمهاست. زنان خانواده عروس و داماد دور هم جمع میشوند و با شادی و آوازهای محلی، دستهای عروس را با حنا آغشته میکنند.
عناصر اصلی حنابندان
آوردن ظرف حنا تزئینشده با گل و شمع
خواندن ترانههای محلی
رقص زنان جوان
بستن روبان یا دستمال رنگی بر دست عروس
پرداخت هدیه یا پول توسط زنان فامیل هنگام گذاشتن حنا
در برخی ولایتها، حنا برای داماد نیز برده میشود و آن را «حنابریدن» مینامند.
مراسم روز عروسی در افغانستان
روز عروسی معمولاً با جشنهای مفصل و شاد همراه است. بسته به شهر و روستا، مراسم ممکن است در:
تالار عروسی
خانههای بزرگ
چادرهای مخصوص
باغها یا محوطه باز
برگزار شود.
ویژگیهای روز عروسی
آرایش مخصوص عروس و لباسهای رنگارنگ سنتی
آهنگهای محلی و رقصهای گروهی
صرف غذاهای مخصوص مانند قابلی پلو، منتو، آشک و بولانی
فیلمبرداری و عکسبرداری
در برخی مناطق، بستن کمربند سفید بر کمر عروس نشانه پاکی و آغاز زندگی جدید است.
عروس معمولاً با بدرقه زنان فامیل وارد خانه داماد میشود.
مراسم تخت جمعی در افغانستان چیست؟
«تختجمعی» یکی از رسوم محبوب در غرب، مرکز و جنوب افغانستان است. در این مراسم، وسایل مورد نیاز زندگی زوج با مشارکت خانوادهها و خویشاوندان فراهم میشود.
در تختجمعی چه چیزهایی جمع میکنند؟
وسایل خواب
پتو و لحاف
لوازم آشپزخانه
لباس
وسایل تزئینی
فرش و قالین
وسایل خانه مثل ظرف و سماور
این لوازم روی یک تخت یا سکوی بزرگ گذاشته و با پارچههای رنگی و گلها تزئین میشود.
پسازآن به خانه عروس یا خانه جدید زوج برده میشود. این مراسم هم کمک اقتصادی و هم نماد همبستگی فامیلی است.
مراسم گلبردار، گل گشت یا بادارگشتی
یکی از سنتهای پس از عروسی در برخی ولایتهای افغانستان است.
این رسم در مناطق مختلف با نامهای دیگری نیز شناخته میشود، از جمله:
عروسدیدنی
تحفهبردن
بادرگشتی / بادارگشتی
گلگشت (در برخی نواحی غرب افغانستان)
در ماهیت، همه این اصطلاحات به یک سنت اشاره دارند: بردن هدایا برای عروس پس از مراسم عروسی و دیدار رسمی خانواده داماد با عروس در خانه جدید.
این رسم در کدام مناطق رواج دارد؟
رسم گلبردار یا شکل مشابه آن بیشتر در:
غرب افغانستان (هرات، بادغیس)
مناطق مرکزی (برخی بخشهای غور و هزارهجات)
جنوب افغانستان (برخی نواحی هلمند و قندهار) رایج است.
در ولایات دیگر نیز مراسم مشابه وجود دارد، اما با نامهای متفاوت مانند «تحفهبردن» یا «عروسدیدنی».
در گلبردار چه چیزهایی برده میشود؟
خانواده داماد معمولاً وسایلی مانند:
لباسهای نو
پارچه و روسری
میوه و شیرینی
وسایل کوچک خانه
گل طبیعی یا مصنوعی
و گاهی مبلغی پول
به خانه عروس میبرند.
این کار نوعی احترامگذاری، تقویت رابطه دو خانواده و کمک به آغاز زندگی مشترک است.
ازدواجهای تحمیلی و نامطلوب در افغانستان
متأسفانه برخی از رسوم نادرست هنوز در برخی مناطق وجود دارند:
۱ – ازدواج اجباری
دختری بدون رضایتش به عقد مردی درمیآید.
۲ – بدل
دادن دو دختر از دو خانواده برای تعادل رابطه یا رفع اختلاف.
۳ – خونبس
دادن دختر در برابر پایاندادن به دشمنی یا خونریزی بین دو خانواده.
۴ – کودکهمسری
ازدواج دختران زیر سن قانونی که پیامدهای روانی و اجتماعی زیادی دارد.
این رسمها برخلاف قوانین جدید افغانستان و معیارهای حقوق بشری است و بسیاری از علما و فعالان اجتماعی با آن مخالفت دارند.
رسوم ازدواج در افغانستان مجموعهای از زیباییهای فرهنگی، همبستگی خانوادگی و سنتهای رنگارنگ است.
در کنار این جذابیتها، چالشهایی نیز وجود دارد که نیاز به اصلاح فرهنگی و آگاهیبخشی دارند.
بااینحال، عروسی افغانها همچنان یکی از شادترین، پرجنبوجوشترین و پرمعناترین آیینهای منطقه به شمار میرود.