نقض حقوقبشر در افغانستان؛ از محدودیت زنان تا تهدید آزادی بیان
خبرگزاری دید: آزادی بیان نیز به شدت محدود شده است. خبرنگاران و فعالان رسانهای با تهدید، بازداشت و شکنجه مواجهاند. در ششماه اول ۲۰۲۵، بیش از ۲۵۶مورد بازداشت خودسرانه و ۱۳۰مورد شکنجه علیه خبرنگاران ثبت شده است. بسیاری از رسانهها تعطیل شده و خبرنگاران مجبور به ترک کشور شدهاند.
افغانستان پس از تغییرات سیاسی اخیر، با چالشهای گستردهای در حوزه حقوق بشر مواجه است. محدودیتهای اعمالشده بر آزادیهای فردی، نقش رسانهها، حقوق زنان و اقلیتها، و بازداشتهای خودسرانه، توجه نهادهای بینالمللی و جامعه جهانی را به خود جلب کرده است.
ارزیابی وضعیت فعلی بر اساس گزارش های بین المللی نشان میدهد که این محدودیتها نه تنها بر زندگی روزمره شهروندان تأثیر میگذارد، بلکه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی فراتر از مرزهای افغانستان نیز دارد.
در این نوشتار تلاش شده است که بر اساس گزارشهای نهادهای حقوق بشری، ابعاد مختلف نقض حقوق بشر در این کشور، از محدودیتهای زنان و دختران تا فشار بر رسانهها و اقلیتها و همچنین پیامدهای منطقهای و بینالمللی آن به طور کلی بررسی شود.
۱ – محدودیت زنان و دختران؛ محرومیت از آموزش و مشارکت اجتماعی
یکی از بارزترین نمودهای نقض حقوق بشر در افغانستان، وضعیت زنان و دختران است. طالبان همچنان دختران بالاتر از صنف ششم را از تحصیل محروم کردهاند، به طوری که حدود ۲.۲ میلیون دختر از دسترسی به آموزش بازماندهاند. این محدودیتها نه تنها توسعه فردی و اجتماعی آنان را محدود میکند، بلکه توان اقتصادی و مشارکت زنان در جامعه را به شدت کاهش میدهد.
علاوه بر محدودیتهای آموزشی، زنان از بسیاری مشاغل و فعالیتهای اجتماعی محروم هستند و برای حضور در برخی ولسوالیها در فضاهای عمومی حتی نیازمند همراهی محرماند. گزارشها حاکی از آن است که زنان در معرض بازداشت و آزار به دلایل مختلف قرار دارند و فقدان سازوکارهای قانونی مؤثر، آنان را در برابر خشونت و تبعیض آسیبپذیرتر میکند. پیامدهای این محدودیتها شامل کاهش توان اقتصادی خانوادهها، افزایش فقر و تهدید سلامت مادران و کودکان است و بر ثبات اجتماعی کشور تأثیر منفی میگذارد.
۲ – آزادی بیان و امنیت رسانهها؛ سکوت اجباری و فشار گسترده
آزادی بیان نیز به شدت محدود شده است. خبرنگاران و فعالان رسانهای با تهدید، بازداشت و شکنجه مواجهاند. در ششماه اول ۲۰۲۵، بیش از ۲۵۶ مورد بازداشت خودسرانه و ۱۳۰ مورد شکنجه علیه خبرنگاران ثبت شده است. بسیاری از رسانهها تعطیل شده و خبرنگاران مجبور به ترک کشور شدهاند.
این وضعیت موجب اختلال در گردش اطلاعات و کاهش شفافیت اجتماعی شده است. جامعه داخلی و جهانی از اخبار واقعی و مستقل محروم مانده و قربانیان نقض حقوق بشر نمیتوانند صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. در شاخص آزادی مطبوعات، افغانستان در سال ۲۰۲۴ در رتبه ۱۷۸ از ۱۸۰ کشور قرار گرفت که شدت محدودیت رسانهای را نشان میدهد.
۳ – بازداشتهای خودسرانه و بیعدالتی
بازداشتهای خودسرانه یکی از ابزارهای کنترل اجتماعی طالبان است. افراد به دلایل واقعی یا فرضی مخالف بدون دستور قضایی بازداشت میشوند و بسیاری از آنان تحت شکنجه قرار میگیرند. فقدان نهادهای قضایی مستقل و سازوکار پاسخگو موجب شده که عاملان این اقدامات با مجازات مواجه نشوند و قربانیان نیز امکان پیگیری حقوق خود را نداشته باشند.
اقلیتهای قومی، مذهبی و دیگر گروههای آسیبپذیر نیز در معرض خشونت هدفمند، تبعیض و جابهجایی اجباری هستند. فقدان حمایت قانونی و نظارت مؤثر، آسیبپذیری این جوامع را افزایش داده و باعث تشدید شکافهای اجتماعی و تنشهای قومی شده است.
۴ – پیامدهای منطقهای و بینالمللی
بحران حقوق بشر در افغانستان پیامدهای فراتر از مرزهای داخلی دارد. محدودیتها و خشونتها باعث شده میلیونها افغان به کشورهای همسایه مهاجرت کنند و فشار بر نظامهای پناهندگی افزایش یابد. کشورهای جهان با اعمال تحریمها، محدودیتهای سفر و فشار دیپلماتیک، طالبان را برای رعایت حقوق بشر تحت فشار قرار دادهاند.
دادگاه کیفری بینالمللی نیز برای برخی مقامات طالبان به اتهام جنایت علیه بشریت، به ویژه نقض سیستماتیک حقوق زنان و اقلیتها، احکام دستگیری صادر کرده است.
این اقدامات نشان میدهد که نقض حقوق بشر در افغانستان صرفاً یک بحران داخلی نیست و پیامدهای آن امنیت، مهاجرت و تعاملات جهانی را تحت تأثیر قرار میدهد.
به هر حال، افغانستان نمونهای از بحران چندلایه و سیستماتیک حقوق بشر در قرن ۲۱ است. محدودیتهای گسترده بر تحصیل، کار و آزادیهای فردی، سانسور رسانهها، بازداشتهای خودسرانه و تبعیض علیه گروههای آسیبپذیر، بدون واکنش فوری و مؤثر داخلی و بینالمللی، میتواند به عادیسازی سرکوب و بیعدالتی منجر شود.
بنابراین تنها با ایجاد سازوکارهای پاسخگو، حمایت از آزادیها و تضمین حقوق زنان، اقلیتها و خبرنگاران میتوان امید داشت که این بحران انسانی و حقوقی مهار شود. روز جهانی حقوق بشر یادآور مسئولیت جهانی برای حمایت از حقوق شهروندان افغانستان و دیگر مناطق بحرانی است.
نویسنده: سلیمان صابر – خبرگزاری دید