نشست منطقهای تهران؛ اراده کشورها برای همکاری در جهت ثبات منطقهای
خبرگزاری دید: کشورهای منطقه با وجود تفاوتهای سیاسی و اقتصادی، همگی نگران پیامدهای بحرانهای افغانستان هستند و در تلاشند تا با تمرکز بر امنیت جمعی و مبارزه با تروریسم، به راهکارهایی برای کاهش تنشها دست یابند. حضور نمایندگان ارشد کشورهای همسایه افغانستان، چین و روسیه، نشاندهنده اهمیت این نشست و اراده کشورها برای همکاری در جهت ثبات منطقهای است.
امروز، ۲۳ قوس/آذر ۱۴۰۴، تهران میزبان نخستین نشست منطقهای درباره افغانستان است که با حضور نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان و قدرتهای منطقهای نظیر چین و روسیه برگزار میشود. این نشست به ابتکار جمهوری اسلامی و با هدف ایجاد فضایی برای گفتوگوهای سازنده در زمینه تحولات افغانستان تشکیل شده است. اگرچه طالبان از حضور در این نشست خودداری کرده و ترجیح داده است که تعاملات خود را از طریق مکانیسمهای دوجانبه پیگیری کند، اما برگزاری چنین نشستی فرصتی است برای کشورهای منطقه تا از طریق همگرایی و همکاری، به مدیریت بحرانهای اقتصادی، امنیتی و انسانی افغانستان بپردازند.
ایجاد فضای گفتوگو و همگرایی منطقهای
نشست تهران با هدف فراهم آوردن فضایی برای رایزنیهای چندجانبه و حل چالشهای مشترک در افغانستان برگزار شده است. کشورهای منطقه با وجود تفاوتهای سیاسی و اقتصادی، همگی نگران پیامدهای بحرانهای افغانستان هستند و در تلاشند تا با تمرکز بر امنیت جمعی و مبارزه با تروریسم، به راهکارهایی برای کاهش تنشها دست یابند. حضور نمایندگان ارشد کشورهای همسایه افغانستان، چین و روسیه، نشاندهنده اهمیت این نشست و اراده کشورها برای همکاری در جهت ثبات منطقهای است.
در این میان، تهران بهعنوان تسهیلگر و پل ارتباطی، نقش ویژهای در این فرآیند ایفا میکند. در حالی که نشستهای گذشته نتواستهاند به نتایج ملموسی منتهی شوند، این نشست فرصتی برای ایجاد همگرایی منطقهای است تا در کنار توجه به مسائل امنیتی، به بحرانهای انسانی و اقتصادی افغانستان نیز پرداخته شود.
چالشهای امنیتی و اقتصادی و تأثیرات آن بر کشورهای همسایه
افغانستان بهویژه در سالهای اخیر با بحرانهای متعدد مواجه شده است. مشکلات اقتصادی و تحریمهای بینالمللی موجب شدهاند تا شرایط معیشتی مردم بهشدت دشوار شود و بسیاری از شهروندان افغانستان برای یافتن شرایط زندگی بهتر، به کشورهای همسایه مهاجرت کنند. این موضوع علاوه بر فشارهای اقتصادی، چالشهای امنیتی جدیدی را نیز برای کشورهای منطقه ایجاد کرده است. افزایش نگرانی از فعالیت گروههای تروریستی در خاک افغانستان، بهویژه داعش، نگرانیهای امنیتی جدی را برای همسایگان به همراه داشته است. به همین دلیل، کشورهای حاضر در این نشست به دنبال راهکارهایی برای مقابله با تهدیدات مشترک هستند.
در کنار تهدیدات امنیتی، بحران اقتصادی افغانستان هم تأثیرات منفی خود را بر همسایگان، بهویژه ایران و پاکستان، گذاشته است. قاچاق مواد مخدر، که بهویژه از خاک افغانستان به کشورهای همسایه منتقل میشود، یکی از مهمترین دغدغههای این کشورها است. ایران نیز به دلیل هممرزی با افغانستان، فشار زیادی را از این بحرانهای اقتصادی و اجتماعی متحمل شده است و نگرانیهای زیادی در خصوص مهاجران افغانستان و وضعیت امنیت مرزها دارد.
نقش برجسته ایران در مدیریت حساسیتها و همکاری منطقهای
در نشست تهران، تلاشها برای مدیریت حساسیتهای قومی و مذهبی در افغانستان نیز بهطور خاص مورد توجه قرار دارد. افغانستان بهدلیل تنوع قومی و مذهبی خود، همواره با چالشهایی در خصوص حقوق اقوام مختلف و مذاهب روبهرو بوده است. ایران که همواره بهعنوان حامی صلح و ثبات در منطقه شناخته شده، در تلاش است تا از تبدیل این بحران به اختلافات داخلی و منطقهای جلوگیری کند. بهویژه در شرایطی که طالبان سیاستهای تبعیضآمیز در قبال اقوام و گروههای مختلف در پیش گرفته است، توجه به حقوق بشر و آرامش اجتماعی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در این راستا، ایران بهعنوان کشوری با روابط نزدیک فرهنگی و دینی با افغانستان، میتواند به تقویت همگرایی فرهنگی میان کشورهای منطقه کمک کند. علاوه بر این، منافع مشترک اقتصادی از جمله توسعه تجارت و حملونقل ترانزیتی نیز از دیگر موضوعات مهمی است که در این نشست باید مورد بررسی قرار گیرد.
غیبت طالبان؛ یک چالش یا فرصت برای گفتوگو؟
غیبت طالبان در این نشست، در حالی که از ابتدا انتظار میرفت در چارچوب گفتوگوهای چندجانبه شرکت کند، مسئلهای است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. طالبان ترجیح داده است که تعاملات منطقهای خود را از طریق سازوکارهای دوجانبه و سازمانهای منطقهای پیگیری کند. این در حالی است که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که غیبت این گروه، ممکن است به نفع کشورهای همسایه باشد تا در فضایی آزادتر، مسائل امنیتی، اقتصادی و انسانی افغانستان را بررسی کنند.
از سوی دیگر، این اقدام طالبان میتواند چالشی باشد که رسیدن به توافقهای مشترک را دشوارتر میکند. اما همانطور که در نشستهای پیشین مشاهده شد، حضور طالبان خود به معنای تشدید اختلافات در روند مذاکرات بوده است. به همین دلیل، این نشست میتواند فرصتی برای تمرکز بیشتر بر همگرایی منطقهای و همکاریهای دوجانبه و سهجانبه باشد که در آن، دغدغههای امنیتی و انسانی کشورهای منطقه به اولویت تبدیل میشود.
اگرچه هیچیک از نشستهای قبلی نتواستهاند به راهحل نهایی و پایدار برای بحران افغانستان دست یابند، اما نشست تهران این فرصت را فراهم میآورد که منافع مشترک کشورهای همسایه در عرصههای اقتصادی و امنیتی به هم پیوند خورده و به طور سازنده به چالشها پرداخته شود. تاکید بر مسائل حقوق بشری، بهویژه در زمینه وضعیت زنان و مهاجران افغان، یکی از موضوعات اصلی این نشست است که باید در سیاستگذاریهای آینده کشورهای منطقه لحاظ شود.
با حضور کشورهای بزرگی مانند چین و روسیه، این نشست میتواند بهعنوان مرحلهای جدید در تلاشهای دیپلماتیک منطقهای تلقی شود. در نهایت، نتیجه این گفتوگوها و همکاریها میتواند به تقویت امنیت جمعی در منطقه و بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان و کشورهای همسایه کمک کند.
نشست تهران فرصتی است تا کشورهای همسایه افغانستان با تمرکز بر همگرایی منطقهای، حل بحرانهای امنیتی و منافع مشترک اقتصادی، به یک راهکار مشترک دست یابند. غیبت طالبان در این نشست اگرچه چالشهایی به همراه دارد، اما میتواند به تقویت گفتوگوهای چندجانبه و کاهش تنشها میان کشورهای منطقه منجر شود. در نهایت، موفقیت این نشست در ایجاد ثبات و امنیت پایدار برای افغانستان و همسایگان آن به همکاریهای بیشتر و مستمر کشورهای منطقه وابسته خواهد بود.
نویسنده: احسانالله غوری – خبرگزاری دید