خبرگزاری دید: پس از انقلاب تونس در سال ۲۰۱۱، شیعیان این کشور با واقعیتهای تازه و پیچیدهای روبهرو شدند که رفتار محتاطانه آنها را در عرصه اجتماعی و سیاسی شکل داد. اطلاعات دقیق درباره جمعیت و فعالیتهای شیعیان در تونس در دسترس نیست؛ زیرا بسیاری از پیروان این مذهب به دلیل ترس از فشار اجتماعی، تهدید گروههای افراطی و خطرات امنیتی، هویت خود را تا حد امکان پنهان نگاه میدارند. این رفتار بیش از آن که ناشی از تقیه مذهبی باشد، بازتابی از شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی تونس است.
یکی از دلایل اصلی احتیاط شیعیان، وضعیت پس از انقلاب است. تونس پس از سال ۲۰۱۱ با پدیدههای غیرمعمول اجتماعی و امنیتی مواجه شد که حضور شیعیان را حساس و آسیبپذیر کرد. ظهور گروههای سلفی افراطی و جریانهای تروریستی مانند «انصارالشریعه» و «کتائب عقبه بن نافع» باعث شد که شیعیان در معرض تهدید مستقیم قرار گیرند. این گروهها، اگرچه گاهی در تضاد داخلی با یکدیگر بودند، اما در مقابله با تشیع و گسترش آن مشترک بودند و بر ضرورت محاصره و سرکوب این جریان تأکید داشتند.
بشیر بن حسین، مبلغ تونسی سلفی، در مصاحبهای با زُهیر لطیف، روزنامهنگار، اعلام کرده که مذهب شیعه به معنای علمی آن در تونس وجود ندارد و مقابله با آن حتی با زور ضروری است. چنین اظهاراتی نشان میدهد که جریان سلفی، تشیع را بهعنوان پدیدهای خارجی و ناشناخته معرفی میکند و گسترش آن را تهدیدی برای نفوذ تاریخی خود در منطقه میداند.
شیعیان تونس پس از انقلاب تصمیم گرفتند رفتار محتاطانهای در پیش بگیرند؛ چرا که از واکنش قدرت سیاسی جدید اطمینان نداشتند. آنها هرچند از نظر ایدئولوژیک با جریانهای اسلامی در رد حکومت مدنی همسو بودند، اما از جهت وفاداری مذهبی و ارتباط با ایران مورد تهدید تلقی میشدند. این تهدید باعث شد که شیعیان از حضور علنی و فعالیتهای جمعی خودداری کنند، نه به دلیل تقیه، بلکه به دلیل تهدیدات واقعی.
علاوه بر تهدیدات داخلی، جریان اهل تسنن، به ویژه گروههای افراطی، تونس و شمال آفریقا را منطقه نفوذ تاریخی خود میدانند و حاضر به مصالحه نیستند. شیعیان نیز فاقد نهاد مرکزی و نمایندهای برای هماهنگی منافع خود هستند و همین عامل باعث شده است که رفتار آنها محتاطانه و محافظهکارانه باشد. شرایط نامشخص سیاسی، افزایش خشونت، هرجومرج رسانهای و فتنههای مذهبی، سطح احتیاط شیعیان را افزایش داده است.
حافظه تاریخی شیعیان تونس نیز در این احتیاط نقش دارد. نسلهای گذشته بارها به دلیل پایبندی به تشیع مورد آزار و قتل عام قرار گرفتهاند. از جمله وقایع مشهور میتوان به «مجزرة الدم» (کشتار برکه خون) در قیروان اشاره کرد که شیعیان آن شهر بهطور کامل قتل عام شدند. این خاطرات تاریخی، همراه با تجربههای شخصی، به رفتار محتاطانه و محافظهکارانه شیعیان امروز دامن میزند.
با وجود محدودیتها و تهدیدها، شیعیان تونس حضور خود را در برخی مناطق حفظ کردهاند و حتی رشد محتاطانه داشتهاند. آنها به مذهب امامیه دوازدهامامی گرایش دارند و در شهرها و روستاهای مختلف پراکنده هستند، اگرچه تعداد دقیق آنها قابل تأیید نیست و آمارها عمدتاً تخمینیاند.
پراکندگی جغرافیایی شیعیان در تونس
تونس بزرگ: جمعیت قابل توجهی از شیعیان در بخشهای ورزش، هنر، آموزش و پرورش و بهداشت فعالیت دارند.
سوسه: این شهر ساحلی، پس از سال ۲۰۱۱ و بهویژه در منطقه مساكن، میزبان جمعیت قابل توجهی از شیعیان است. مجاورت با مهدیه، پایتخت تاریخی فاطمیان، در حضور شیعیان این شهر نقش داشته است.
مهدیه: این شهر تاریخی، دومین پایگاه مهم شیعیان تونس به شمار میرود و زادگاه بزرگترین دولت شیعی در شمال آفریقا بوده است. شیعیان در مناطق اطراف مهدیه مانند کرکر، شابه و رجيش حضور دارند.
قفصه و قابس: هردو شهر جنوبی از مناطق فعال شیعیان محسوب میشوند. شهر الحامه در قابس مرکز اصلی تشیع است و شخصیتهایی مانند مبارک بعداش و محمد الرصافی المقداد در رشد مذهبی این منطقه نقش داشتهاند. مردم قابس امروزه به شهر خود «قُم» میگویند، نشانهای از هویت مذهبی آشکار.
بنزرت، جندوبه و مدنین: شیعیان در این شهرها پراکندهاند و حضور آنها عمدتاً در مناطق خاص شهری و روستایی است. جزیره جربه در مدنین نیز به دلیل تاریخچه ویژه و شرایط بسته جزیره، محل حضور شیعیان قابل توجه است.
نابل و سیدی بوزید: مناطق روستایی و شهری این ولایتها، محل حضور شیعیان هستند، به ویژه در مناطقی که پیشینه تاریخی و خانوادگی با تشیع دارد.
القیروان: شهر تاریخی با اکثریت سنی، اما حضور شیعیان در حسینیهها و مراسم مذهبی محدود، ولی مستمر است.
با وجود پراکندگی گسترده، شیعیان همچنان با مشکلات مشروعیت اجتماعی مواجهاند. آنها اقلیت در میان اکثریت سنی هستند و فاقد نهاد مرکزی و نمایندهای برای هماهنگی و حمایت جمعیاند. همین امر باعث شده که رفتار آنها محتاطانه و محافظهکارانه باشد. نمونههای زیادی وجود دارد که شیعیان در یک محله یا خیابان از همدیگر بیخبر بودهاند و تنها از طریق ملاقاتهای محدود یا فعالیتهای جمعی متقابل با هم آشنا شدهاند.
آمار دقیق جمعیت شیعیان در تونس نامعلوم است. برخی منابع تعداد آنها را چند هزار نفر برآورد میکنند، در حالی که تخمینهای دیگر از صدها هزار نفر سخن میگویند. آنچه قطعی است، رشد محتاطانه و مستمر شیعیان در برخی مناطق و تأثیر آنها در حوزههای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی است.
شیعیان تونس مسیر تعامل محتاطانه با جامعه را انتخاب کردهاند. آنها همزمان با حفظ امنیت خود، به فعالیتهای محدود و غیرمخرب در جامعه میپردازند و سعی میکنند حضورشان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی افزایش یابد، بدون آن که با جریانهای اکثریت درگیر شوند. این رفتار محتاطانه، نه تنها حاصل تقیه مذهبی، بلکه بازتابی از تجربه تاریخی، شرایط اجتماعی و امنیتی و ساختار سیاسی کشور است.
در مجموع میتوان گفت که شیعیان تونس مسیر رشد محتاطانهای دارند؛ رشدی که همواره با احتیاط و هوشیاری همراه است. آنها با آگاهی از محدودیتها و تهدیدهای تاریخی و معاصر، سعی میکنند جایگاه خود را در جامعه تثبیت و در عین حال از تنش و تضاد با جریانهای اکثریت پرهیز کنند