خبرگزاری دید: سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت) به موتور محرک «دیپلماسی سایهای» این کشور بدل شده و دامنه فعالیت آن از آفریقا تا آمریکای لاتین گسترش یافته است.
دیدار اخیر رجب طیب اردوغان با دونالد ترامپ تنها یک رویداد تشریفاتی نبود؛ نشانهای از چرخش راهبردی واشنگتن در نگاه به ترکیه بهعنوان قدرتی اطلاعاتمحور با اثرگذاری فرامنطقهای. نشانهها حاکی از آن است که انقره با اتکا به شبکههای اطلاعاتی و دیپلماسی پنهان، در حال بازتعریف جایگاه خود در نظم نوین جهانی است.
دیدار اخیر اردوغان با ترامپ فراتر از یک ملاقات دیپلماتیک روال بود و پیام سیاسی روشنی در خود داشت. رفتار نمادین ترامپ و تأکید او بر «هوشمندی» هاکان فیدان و ابراهیم کالین، نشان داد که آمریکا ترکیه را دیگر صرفاً یک متحد منطقهای نمیبیند، بلکه آن را بازیگری اطلاعاتمحور با ظرفیت تأثیرگذاری جهانی تلقی میکند.
هرچند همکاریهای امنیتی واشنگتن و انقره در پروندههایی چون سوریه و اوکراین سابقه دارد، اما عمق نفوذ کنونی ترکیه تنها حاصل توان نظامی یا کاریزمای رهبری نیست. سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت) به موتور محرک «دیپلماسی سایهای» این کشور بدل شده و دامنه فعالیت آن از آفریقا تا آمریکای لاتین گسترش یافته است؛ روندی که حتی اروپا را به بازاندیشی در نقش ترکیه بهعنوان سکوی راهبردی در برابر بلوک شرق واداشته است.
کلید فهم این جایگاه، در تاریخ نهفته است. امپراتوری عثمانی قرنها پیش از شکلگیری دولت ـ ملتهای مدرن، شبکهای پیچیده از جاسوسان و عوامل نفوذ در پایتختهای اروپا ایجاد کرده بود. بر پایه مستندات کتاب «جاسوسان سلطان» این شبکه با اتکا به روانشناسی اجتماعی، جغرافیا و ساختارهای قبیلهای، بر تصمیمات دربارهای رقیب اثر میگذاشت و الگویی پیشگام در ترجیح اطلاعات بر زور خام ارائه میکرد.
این میراث با فروپاشی عثمانی از میان نرفت. پژوهشهای محققانی چون اگمن بزچی درباره اشرف کوشچوباشی، ملقب به «لورنس عربِ ترکیه» نشان میدهد که سازمان اطلاعات ترکیه وارث مستقیم همان سنت است. کوشچوباشی با بسیج پناهندگان، عشایر و شبکههای محلی، شکستهای تاکتیکی را به پیروزیهای راهبردی تبدیل میکرد؛ چنانکه حتی در اواخر عثمانی، موفقیتهایی در جبهههایی مانند لیبی و گالیپولی بیش از آن که محصول قدرت نظامی باشد، از برتری اطلاعاتی ناشی میشد.
پس از جنگ جهانی دوم نیز ترکیه به چشم و گوش ناتو در برابر بلوک شرق بدل شد. بهرهگیری از جامعه مهاجران کارگری در اروپا برای رصد فعالیتهای شوروی و نقشآفرینی در تحولات سوریه پیش از بعث، نمونههایی از این کارکرد بودند. در همین بستر، مفهوم «دولت عمیق» بهعنوان سازوکاری برای حفظ حافظه نهادی و تداوم راهبردی شکل گرفت؛ میراثی که امروز در چهرههایی مانند فیدان و کالین تبلور یافته و از نگاه غرب «بسیار هوشمند» ارزیابی میشود.
تحول نگاه غرب به انقره در عرصه عمل نیز آشکار است: از تأثیر تعیینکننده پهپادهای بایراکتار در میدان نبرد اوکراین تا نخستین سفر ابراهیم کالین به دمشق پس از سقوط اسد که از دست برتر اطلاعاتی ترکیه در معادلات جدید خاورمیانه حکایت داشت.
در سطحی کلانتر، شبکه درهمتنیده دیپلماتها، مشاوران امنیتی و عاملان نیمهپنهان ترکیه، انقره را به بازیگری اجتنابناپذیر در گفتگوهای غیرعلنی با تهران و مهار نفوذ روسیه در حوضه دریای سیاه تبدیل کرده است. پیوندهای عمیق با جامعه چرکس و تاتارهای کریمه نیز این مزیت ژئوپلیتیک را تقویت میکند.
در مجموع، رنسانس اطلاعاتی ترکیه نهتنها تحسین رهبران غربی را برانگیخته، بلکه الگویی تازه از قدرتمداری غیرمستقیم را به نمایش گذاشته است؛ الگویی که محور آن نه تانک و هواپیما، بلکه شبکههای دانش، نفوذ و عمل نامرئی است. نادیده گرفتن این واقعیت، میتواند به خطاهای پرهزینه در محاسبات مربوط به نظم آینده جهان بینجامد.
واحد بین الملل – خبرگزاری دید
منبع: الشرق الاوسط