خبرگزاری دید: حضور شبکههای داعش در ترکیه امکان جهانی شدن گروه و افزایش تهدید فرامرزی را فراهم میکند؛ از سوی دیگر، دستگیری اعضا و همکاری با نهادهای بینالمللی نشان میدهد که ترکیه بهعنوان یک کشور فعال در حوزه امنیتی میتواند آسیبپذیری داعش را تشدید کند.
بازداشت اخیر «محمد گورن» با نام تشکیلاتی «یحیی» توسط سازمان اطلاعات ملی ترکیه، بار دیگر توجهها را به نقش این کشور در شبکههای داعش خراسان جلب کرد. این بازداشت نشان داد که ترکیه نه تنها نقطه عبور نیروهای تازهجذبشده، بلکه محلی برای فعالیتهای لجستیکی و هماهنگی عملیاتهای فرامرزی این گروه است. با این حال، سوال اصلی این است: آیا ترکیه صرفاً مسیر ترانزیتی است یا میتواند تهدیدی امنیتی مستقیم برای خود و منطقه محسوب شود؟
تا سال ۲۰۲۵، افغانستان همچنان مرکز اصلی فرماندهی داعش خراسان محسوب میشد. رهبری و تصمیمگیریهای کلیدی گروه از مناطق شمال و شرق افغانستان، به ویژه مناطقی که طالبان تسلط کامل ندارند، انجام میشود. این مناطق به داعش خراسان اجازه میدهند اردوگاههای آموزشی و پایگاههای عملیاتی خود را حفظ کند و استراتژیهای حملات شهری و فرامرزی را برنامهریزی کند.
گزارشهای سازمان ملل نیز تأکید میکنند که داعش خراسان بهطور منظم نیروهای تازهجذبشده از آسیای مرکزی و کشورهای همسایه را به افغانستان منتقل میکند تا عملیاتهای خود را تقویت کند.
پاکستان نقش متفاوتی دارد. این کشور بهعنوان پایگاه عملیاتی محدود و مسیر فرامرزی برای داعش عمل میکند، نه مرکز فرماندهی. گروههای داعش در مناطق مرزی کمحاکمیتی و قبیلهای پاکستان اردوگاههای موقت ایجاد میکنند و از این مناطق برای عبور نیروها و لجستیک استفاده میشود. با این حال، نیروهای امنیتی پاکستان و همچنین فشار طالبان مانع از تثبیت دائمی داعش در خاک این کشور میشوند. به بیان ساده، پاکستان بیشتر مسیر و پشتیبانی محدودی ارائه میکند، اما مرکزیت رهبری گروه در افغانستان است.
ترکیه اما یک بازیگر متفاوت است. آنکارا همواره بهعنوان خط اتصال و محور لجستیکی داعش خراسان عمل کرده است. موقعیت جغرافیایی ترکیه، حضور جمعیت گسترده آسیای مرکزی و خراسانی، و شبکههای جهادی موجود در این کشور، فرصتهایی را برای جذب نیرو، انتقال آنها و برقراری ارتباط بین پایگاههای مختلف داعش فراهم کرده است.
نیروهای تازهوارد، به ویژه از تاجیکستان و ازبکستان، ابتدا در استانبول جمعآوری و آموزش داده میشوند، سپس از طریق مسیرهای ترانزیتی به ایران و بعد افغانستان منتقل میشوند. این مسیر، که به آن «خط انتقال ترکیه» میگویند، امکان ایجاد هماهنگی بین پایگاههای افغانستان و شبکههای جهانی داعش را فراهم میکند.
با وجود اهمیت ترکیه برای داعش خراسان، این کشور هرگز مرکز قدرت مستقل گروه نبوده است. تصمیمگیریهای کلیدی همچنان در افغانستان انجام میشود و شبکه ترکیه بیشتر نقش تسهیلکننده و پشتیبان لجستیکی دارد. همچنین تجربه سالهای گذشته نشان داده است که داعش خراسان نمیتواند به راحتی در ترکیه عملیات گسترده انجام دهد. تلاشهای امنیتی دولت ترکیه و بازداشتهای دورهای اعضای شبکه، مانع از اجرای حملات پرسر و صدا در داخل کشور شده است.
با این حال، اهمیت ترکیه برای داعش خراسان فراتر از لجستیک است. ترکیه به گروه امکان میدهد که خود را به عنوان یک سازمان فراملی و چندقومیتی معرفی کند. نیروهای آسیای مرکزی، عربها و سوریها از این مسیر برای پیوستن به داعش خراسان استفاده میکنند و این موضوع انسجام و تنوع نیروهای گروه را افزایش میدهد. بدون ترکیه، داعش خراسان تا حد زیادی از شبکههای جهانی و مسیرهای ارتباطی خود محروم میشود و پایگاه افغانستان نیز منزویتر خواهد شد.
این وضعیت یک پارادوکس امنیتی ایجاد میکند؛ ترکیه هم مرکز عبور و پشتیبانی لجستیکی داعش است و هم کشور میزبان عملیاتهای اطلاعاتی و بازداشت اعضای این گروه.
از یک سو، حضور شبکههای داعش در ترکیه امکان جهانی شدن گروه و افزایش تهدید فرامرزی را فراهم میکند؛ از سوی دیگر، دستگیری اعضا و همکاری با نهادهای بینالمللی نشان میدهد که ترکیه بهعنوان یک کشور فعال در حوزه امنیتی میتواند آسیبپذیری داعش را تشدید کند.
از منظر استراتژیک، داعش خراسان امروز تنها یک گروه محلی افغان-پشتون نیست. این گروه با بهرهگیری از مسیرهای ترانزیتی، شبکههای آسیای مرکزی و کانالهای ترکیه، توانسته است به یک سازمان فراملی و چندقومیتی جنگآزموده تبدیل شود. عملیاتهای اخیر این گروه در افغانستان، پاکستان و حتی اروپا نشان میدهد که تهدید آن محدود به یک کشور نیست و همکاریهای منطقهای و بینالمللی برای مهار آن ضروری است.
در جمعبندی، میتوان گفت که افغانستان به نوعی مرکز فرماندهی و عملیاتی داعش خراسان است اگرچه که در حال کمرنگ شدن است اما پاکستان یک مسیر عملیاتی برای عبور نیروها و لجستیک است همچنین ترکیه مرکز لجستیکی و خط ترانزیتی کلیدی است که شبکههای آسیای مرکزی، اروپا و خاورمیانه را به افغانستان متصل میکند.
با وجود اهمیت ترکیه، شبکه داعش خراسان در آنجا مستقل عمل نمیکند و اقدامات امنیتی ترکیه میتواند مانع عملیات گسترده گروه شود.
بنابراین، داعش خراسان امروز یک تهدید چندبعدی است؛ از مرکز عملیاتی در افغانستان گرفته تا مسیرهای فرامرزی و شبکههای لجستیکی در ترکیه و پاکستان. تحلیلگران امنیتی باید با درک این شبکههای پیچیده و نقش کشورهای ثالث، راهبردهایی جامع برای مقابله با تهدیدات این گروه طراحی کنند. این تحلیل نشان میدهد که بدون افغانستان، داعش خراسان عملاً فرماندهی خود را از دست میدهد و بدون ترکیه، توان جهانی شدن و ارتباط میان پایگاههای مختلف را از دست میدهد؛ ترکیبی که خطر این گروه را هم پیچیده و هم قابل مدیریت میکند.
نویسنده: احسانالله غوری – خبرگزاری دید