غارت تاریخی؛ چگونه قدیمی‌ترین کتاب عبری از دل بامیان به موزه آمریکا رسید؟
خبرگزاری دید: در دهه ۱۹۹۰، میراث فرهنگی افغانستان به‌شدت آسیب دید و گروه‌های مسلح با کمک قاچاقچیان، آثار باستانی را از مناطق تاریخی و حتی موزه‌ها ربودند. برخی از این آثار در بازارهای جهانی به فروش رسیدند و به مجموعه‌های شخصی و موسسات معتبر راه پیدا کردند.
در سال ۲۰۱۶، هرشل هپلر، محقق و کارشناس موزه انجیل در واشنگتن دی‌سی، در حین مرور تصاویر گوگل برای تمرین خط‌شناسی تاریخی، به عکسی برخورد که برایش آشنا به نظر می‌رسید. این تصویر از یک نسخه خطی عبری بود که به‌تازگی در موزه خریداری شده بود و هپلر متوجه شد که این نسخه در واقع به مجموعه خودشان تعلق دارد.
به گزارش صدای آمریکا، این کتاب، که به‌عنوان یک نسخه کمیاب از کتاب دعاهای یهودی شناخته می‌شود، ابتدا تصور می‌شد که بخشی از اسناد مشهور “گنیزۀ قاهره” باشد.
گنیزۀ قاهره یک مجموعه تاریخی از اسناد یهودی است که در اواخر قرن ۱۹ در یک کنیسه در قاهره کشف شده است.
اما تحقیقات بیشتر نشان داد که این نسخه به قرون ۱۶ و ۱۷ تعلق دارد و احتمال می‌رود از منطقه بامیان در افغانستان به دست آمده باشد. این کشف موجب شگفتی هپلر شد و او تصمیم گرفت درستی این ادعا را بررسی کند.
پس از تماس با جاناتان لی، مورخ و باستان‌شناس بریتانیایی که در سال ۱۹۹۸ این کتاب را در بامیان دیده بود، مشخص شد که این نسخه همان کتابی است که لی از روی جلد و دو صفحه داخلی آن عکس گرفته بود.
این کشف نه تنها هپلر را متعجب کرد، بلکه جاناتان لی نیز با آزمایش‌هایی که نشان داد این نسخه به قرن نهم میلادی یا قبل از آن تعلق دارد، شگفت‌زده شد.
این یافته‌ها نشان‌دهنده اهمیت تاریخی این کتاب به‌عنوان قدیمی‌ترین کتاب شناخته‌شده عبری و گواهی بر حضور دیرین یهودیان در افغانستان و ارتباطات تاریخی آنان در امتداد جاده ابریشم بود.
با این حال، هیجان ناشی از این کشف بزرگ با نگرانی‌هایی درباره احتمال قاچاقی بودن این نسخه از افغانستان جنگ‌زده همراه بود.
موزه انجیل، که توسط خانواده گرین (مالک فروشگاه‌های هابی‌لابی) تأسیس شده است، پیش‌تر نیز به دلیل خرید آثار باستانی قاچاق شده از عراق و مصر با مشکلاتی مواجه شده بود. بنابراین، برای نمایش عمومی این کتاب، لازم بود که مالکیت آن به‌طور قانونی تثبیت شود.
کشف جاناتان لی و تاریخچه کتاب
جاناتان لی، که بیش از پنج دهه را صرف پژوهش در تاریخ و باستان‌شناسی افغانستان کرده است، در اپریل ۱۹۹۸ به بامیان سفر کرده بود.
وی در آن زمان به دنبال کتیبه‌ای به زبان باختری و سکه‌های طلایی غارت‌شده از یک معبد باستانی بود.
در آن زمان، مجسمه‌های بودای بامیان هنوز تخریب نشده بودند و بامیان تحت کنترل یک گروه مسلح ضد طالبان بود. در این سفر، لی کتاب دعای عبری را مشاهده کرد که بعدها به‌عنوان “کتیبۀ نیایش افغان” شناخته شد.
مسیر خروج و زمان دقیق قاچاق این کتاب از افغانستان همچنان نامعلوم است.
در دهه ۱۹۹۰، میراث فرهنگی افغانستان به‌شدت آسیب دید و گروه‌های مسلح با کمک قاچاقچیان، آثار باستانی را از مناطق تاریخی و حتی موزه‌ها ربودند. برخی از این آثار در بازارهای جهانی به فروش رسیدند و به مجموعه‌های شخصی و موسسات معتبر راه پیدا کردند.
یک پژوهشگر باسابقه در افغانستان معتقد است که احتمالاً این نسخه پس از تصرف بامیان توسط طالبان در اواخر ۱۹۹۸ از کشور خارج شده است.
این کتاب نه تنها به عنوان یک اثر فرهنگی مهم، تاریخ یهودیان در افغانستان را به تصویر می‌کشد، بلکه پرسش‌هایی درباره مالکیت قانونی و قاچاق آثار فرهنگی را نیز به میان می‌آورد.
برخی افغان‌ها این نسخه را بخشی از میراث ملی افغانستان می‌دانند و معتقدند که باید به کشور بازگردد. در حالی که دیگران بر اهمیت نگهداری آن در آمریکا تأکید دارند.
موزه انجیل همچنین قصد دارد نسخه‌های چاپی با کیفیت بالا از این کتاب را به جامعه یهودیان افغان و نهادهای فرهنگی عمده در افغانستان اهدا کند.
این اقدام می‌تواند به تقویت روابط فرهنگی و تاریخی میان افغانستان و جامعه یهودیان افغان کمک کند و یادآور اهمیت میراث فرهنگی در ایجاد پیوندهای انسانی باشد.
در نهایت، این داستان نه تنها به تاریخ یهودیان افغانستان اشاره دارد، بلکه نشان‌دهنده چالش‌های پیچیده‌ای است که در زمینه حفظ و انتقال میراث فرهنگی در دنیای معاصر وجود دارد.