پروژه قوشتپه؛ چالش تازه حکومت سرپرست برای امنیت آبی آسیای میانه
خبرگزاری دید: مقامات و کارشناسان منطقه آسیای مرکزی نسبت به پیامدهای زیستمحیطی و ژئوپولیتیکی پروژه کانال قوشتپه در شمال افغانستان هشدار دادهاند؛ پروژهای عظیم که ممکن است نظم آبی منطقه را دستخوش تحولات نگرانکنندهای کند.
به نقل از یورونیوز، حکومت سرپرست طالبان در حال تسریع در اجرای پروژه ۲۸۵ کیلومتری قوشتپه است که با انحراف حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از آب رود آمودریا، قرار است بیش از ۵۰۰ هزار هکتار زمین در شمال افغانستان را آبیاری کند.
رود آمودریا یکی از شریانهای حیاتی آب در آسیای مرکزی است که از تاجیکستان عبور کرده و وارد ازبیکستان و ترکمنستان میشود. کارشناسان هشدار میدهند که بهرهبرداری کامل از کانال قوشتپه میتواند ورودی آب به ازبکستان را تا ۱۵ درصد و به ترکمنستان تا ۸۰ درصد کاهش دهد. این مساله میتواند پیامدهایی همچون افت تولیدات کشاورزی، افزایش بیکاری، فقر، مهاجرت و حتی تنشهای مرزی به دنبال داشته باشد.
اگرچه قزاقستان و قرقیزستان مستقیماً از رود آمودریا بهرهبرداری نمیکنند، اما نگرانیها از تأثیرات غیرمستقیم پروژه بر منابع آبی این کشورها نیز در حال افزایش است.
آزاماتخان امیرتایف، رهبر حزب بایتاق در قزاقستان، هشدار داده که ممکن است ازبیکستان با افزایش برداشت از رود سیردریا، تا ۴۰ درصد از منابع آبی قزاقستان را کاهش دهد.
افزون بر این، کارشناسان زیستمحیطی درباره اثرات فاجعهبار پروژه بر دریاچه آرال هشدار دادهاند. بولات یسکین، کارشناس منابع آبی منطقهای، احتمال نابودی کامل این دریاچه را مطرح کرده و خواستار آغاز گفتگوی فوری منطقهای با حکومت سرپرست طالبان شده است.
در نشست اخیر «امنیت آبی و استفاده فرامرزی از آب» نیز تأکید شد که اجرای کامل این پروژه میتواند تمامی تلاشهای چند دهه اخیر برای احیای دریاچه آرال را نقش بر آب کند.
با وجود عضویت کشورهای آسیای مرکزی در چارچوبهای بینالمللی مدیریت منابع آب، حکومت سرپرست طالبان عضویتی در این توافقات ندارد. با این حال، نشانههایی از تغییر در روابط دیپلماتیک منطقهای دیده میشود؛ ازبیکستان همکاریهایی را با حکومت طالبان آغاز کرده و قزاقستان و قرقیزستان نیز این گروه را از فهرست سازمانهای ممنوعه خارج کردهاند.
محمد نعیم وردک، معاون وزیر خارجه حکومت سرپرست، ضمن اعلام آمادگی برای گفتگو با کشورهای منطقه، تأکید کرده که پروژه قوشتپه به زیان هیچ کشوری نخواهد بود.
قزاقستان که در سال ۲۰۲۵ ریاست «صندوق بینالمللی نجات دریاچه آرال» را بر عهده خواهد داشت، پیشنهاد داده از این بستر برای آغاز مذاکرات منطقهای استفاده شود. این کشور همچنین خواستار تقویت همکاریها و بهرهگیری از فناوریهای صرفهجویانه در مصرف آب شده است.