چالشهای زیستمحیطی در افغانستان؛ بررسی بحرانها، عوامل و راهکارها
خبرگزاری دید: ثبات سیاسی، شفافیت و حاکمیت قانون از عوامل کلیدی در بهبود وضعیت محیط زیست افغانستان هستند. متأسفانه، ضعف نهادهای دولتی، فساد و نبود برنامهریزی جامع باعث شده تا بسیاری از اقدامات زیستمحیطی ناکارآمد باشند.
افغانستان، کشوری با منابع طبیعی فراوان، در سالهای اخیر به شدت تحت تاثیر چالشهای زیستمحیطی در افغانستان قرار گرفته است. این بحرانها که شامل آلودگی هوا، تخریب منابع طبیعی، تغییرات اقلیمی و کاهش تنوع زیستی میشود، سلامت جامعه و توسعه پایدار را تهدید میکنند. بر اساس گزارشهای «برنامه محیط زیست سازمان ملل» (UNEP)، وضعیت محیط زیست در افغانستان به یکی از مهمترین دغدغههای ملی و منطقهای تبدیل شده است.
مهمترین عوامل تخریب منابع طبیعی و آلودگی محیط زیست در افغانستان
جنگ و ناامنی
- طی بیش از چهار دهه جنگ مداوم، بسیاری از مناطق جنگزده افغانستان با تخریب شدید منابع طبیعی مواجه شدهاند. تخریب پوشش گیاهی، قطع غیرقانونی درختان و آسیب به زیستگاههای طبیعی از پیامدهای جنگ و ناامنی است.
- فعالیتهای استخراج معادن بدون نظارت و بیرویه، به ویژه استخراج مواد معدنی مانند زغال سنگ و مس، باعث تخریب خاک و آلودگی آبهای زیرزمینی شده است.
تغییرات اقلیمی و خشکسالی
- افغانستان یکی از آسیبپذیرترین کشورهای جهان نسبت به تغییرات اقلیمی است. دادههای سازمان ملل نشان میدهد دمای متوسط کشور در ۳۰ سال گذشته حدود ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش یافته است.
- کاهش بارندگی و افزایش خشکسالیها منجر به کاهش منابع آبی شده و کشاورزی را در بسیاری مناطق با بحران مواجه کرده است.
استفاده نادرست از منابع طبیعی
- برداشت بیرویه چوب برای سوخت و مصالح ساختمانی، به ویژه در نواحی روستایی، باعث کاهش شدید جنگلها شده است. برآوردها نشان میدهد که بیش از ۹۰٪ جنگلهای طبیعی افغانستان طی چند دهه اخیر از بین رفتهاند.
- مدیریت ضعیف منابع آب و عدم استفاده از تکنولوژیهای نوین آبیاری باعث هدررفت آب و فرسایش خاک شده است.
آلودگی هوا
- کابل، پایتخت افغانستان، با نرخ آلودگی هوای بسیاربالا (PM2.5 بیش از ۱۲۰ میکروگرم بر متر مکعب در روزهای آلوده) از جمله آلودهترین شهرهای جهان به شمار میرود.
- استفاده از خودروهای فرسوده، سوختهای کمکیفیت و صنایع فاقد کنترل زیستمحیطی، منجر به انتشار آلایندههای خطرناک شده است.
آلودگی آب و مدیریت پسماند
- دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای بیش از ۴۰٪ جمعیت افغانستان محدود است. آلودگی منابع آبی ناشی از زبالههای صنعتی و انسانی، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به شمار میرود.
- سیستمهای جمعآوری و مدیریت پسماند در اکثر مناطق شهری ناکافی و غیرمنظم است.
انواع تهدیدهای زیستمحیطی در افغانستان کدامند؟
| شرح | تهدید | ردیف |
| منبع اصلی: خودروهای فرسوده، سوختهای بیکیفیت، گرد و غبار | آلودگی هوا | ۱ |
| کاهش بارندگی، مدیریت ضعیف منابع آب | خشکسالی و کمبود آب | ۲ |
| قطع غیرقانونی و استفاده بیش از حد منابع چوبی | تخریب جنگل ها | ۳ |
| کشاورزی غیرپایدار، کاهش پوشش گیاهی | فرسایش خاک | ۴ |
| شکار غیرقانونی، از بین رفتن زیستگاههای طبیعی | کاهش تنوع زیستی | ۵ |
| زبالههای صنعتی و انسانی، آلودگی رودخانهها و منابع آبی | آلودگی هوا | ۶ |
راهحلهایی برای نجات محیط زیست افغانستان
سیاستگذاری و قانونگذاری موثر
- تقویت قوانین محیط زیستی و بهبود نظام نظارتی برای کنترل استخراج معادن، قطع درختان و آلودگی صنایع ضروری است.
- اجرای برنامههای ملی برای کاهش آلودگی هوا، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل و هرات.
آموزش و مشارکت جامعه
- ارتقای آگاهی عمومی درباره اهمیت حفاظت محیط زیست از طریق آموزش، رسانهها و مشارکت سازمانهای مردمنهاد.
- ترویج کشاورزی پایدار و استفاده بهینه از منابع آبی.
فناوری و مدیریت منابع
- سرمایهگذاری در فناوریهای انرژی پاک مانند انرژی خورشیدی و بادی برای کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی.
- توسعه سیستمهای مدرن آبیاری و مدیریت کارآمد پسماند.
همکاریهای بینالمللی و منطقهای
- مشارکت با کشورهای همسایه و سازمانهای بینالمللی برای مدیریت منابع آب مشترک و مقابله با تغییرات اقلیمی.
- جذب کمکهای مالی و فنی برای پروژههای محیط زیستی.
نقش عامل سیاسی در بحران محیط زیست افغانستان
ثبات سیاسی، شفافیت و حاکمیت قانون از عوامل کلیدی در بهبود وضعیت محیط زیست افغانستان هستند. متأسفانه، ضعف نهادهای دولتی، فساد و نبود برنامهریزی جامع باعث شده تا بسیاری از اقدامات زیستمحیطی ناکارآمد باشند. همچنین، عدم اولویتدهی به مسائل زیستمحیطی در سیاستهای کلان، بحرانها را تشدید کرده است. بهبود وضعیت نیازمند اراده قوی سیاسی، مشارکت گسترده مردمی و همکاری بینالمللی است.
نتیجه
بحران محیط زیست در افغانستان چالشی بزرگ است که تأثیرات آن فراتر از مرزهای کشور احساس میشود. با توجه به اهمیت منابع طبیعی و تأثیر مستقیم آنها بر امنیت غذایی، سلامت و توسعه پایدار، باید با جدیت و فوریت به حل این بحرانها پرداخت. اقدامات جامع، همکاریهای بینالمللی و بهکارگیری فناوریهای نوین میتوانند مسیر توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست افغانستان را هموار کنند.