خبرگزاری دید: اعلامیه فرمت مسکو در واقع انعکاس همگرایی جدید منطقهای در قبال افغانستان است. کشورهای منطقه درک کردهاند که بیثباتی افغانستان بهصورت مستقیم بر امنیت جمعی و توسعه اقتصادی آنان اثر میگذارد.
نشست هفتم فرمت مسکو درباره افغانستان، بار دیگر موقعیت ژئوپولیتیک و اهمیت منطقهای افغانستان را در مرکز توجه قدرتهای منطقهای قرار داد. اعلامیه پایانی این نشست، حاوی پیامهای روشن در خصوص حمایت از استقلال افغانستان، رد حضور نظامی خارجی، توسعه همکاریهای اقتصادی، و ادغام منطقهای است.
این یاداشت به بررسی محتوای اعلامیه، تحلیل ابعاد سیاسی و امنیتی آن پرداخته و راهکارهای اجرایی برای تحقق مفاد اعلامیه را پیشنهاد میکند. نتایج نشان میدهد که ثبات پایدار افغانستان تنها در گرو همکاری منطقهای، مشروعیت سیاسی داخلی و رویکرد متوازن دیپلماتیک است.
مقدمه
در فضای کنونی که افغانستان با چالشهای چندبعدی در عرصههای سیاسی، امنیتی و اقتصادی روبهروست، نقش نشستهای منطقهای در تعیین مسیر آینده کشور بیش از هر زمان دیگر برجسته شده است.
نشست فرمت مسکو، بهعنوان یکی از سازوکارهای دیپلماتیک منطقهای، تلاش دارد زمینه گفتوگو و هماهنگی میان کشورهای پیرامونی افغانستان را فراهم آورد تا از بروز بحرانهای جدید جلوگیری شود.
محتوای کلیدی اعلامیه پایانی فرمت مسکو:
۱. تأکید بر استقلال و تمامیت ارضی افغانستان
شرکتکنندگان بار دیگر از افغانستان بهعنوان کشوری مستقل، متحد و صلحآمیز حمایت کردند. این موضعگیری، بر مخالفت صریح با هرگونه مداخله خارجی و تلاش برای استفاده ابزاری از افغانستان در رقابتهای ژئوپولیتیک دلالت دارد.
۲. رد حضور نظامی خارجی
طرفها حضور یا ایجاد هرگونه زیرساخت نظامی خارجی در افغانستان را غیرقابل قبول دانستند. این موضع مشترک، نشانهای از اجماع منطقهای بر ضرورت بیطرفی نظامی افغانستان است.
۳.حمایت از همکاریهای اقتصادی و توسعهای
اعلامیه با تأکید بر مسئولیت کشورهای ذیربط در قبال بازسازی و توسعه افغانستان، خواستار تحقق تعهدات پیشین در زمینه حمایت مالی، سرمایهگذاری و پروژههای زیربنایی شد.
۴. ادغام منطقهای و سیستم اتصال اقتصادی
نشست از مشارکت فعال افغانستان در پروژههای منطقهای ترانزیت، انرژی و تجارت استقبال کرد. این بند، بازتابدهنده درک جدید از افغانستان بهعنوان حلقه وصل اقتصادهای منطقه است.
۵. همکاری در مبارزه با تروریسم
کشورها توافق کردند تا در سطوح مختلف، همکاریهای ضد هراسافگنی را گسترش داده و مانع استفاده از خاک افغانستان علیه امنیت کشورهای همسایه شوند.
۶. تداوم کمکهای بشردوستانه
تأکید شد که حمایتهای انسانی از مردم افغانستان باید ادامه یابد و از نفوذ سیاسی در مسیر کمکها جلوگیری شود.
اعلامیه فرمت مسکو در واقع انعکاس همگرایی جدید منطقهای در قبال افغانستان است. کشورهای منطقه درک کردهاند که بیثباتی افغانستان بهصورت مستقیم بر امنیت جمعی و توسعه اقتصادی آنان اثر میگذارد.
در نتیجه، رویکرد غالب نشست، به جای رویکرد امنیتمحور سنتی، بر توسعهمحوری و اتصال اقتصادی استوار است.
با این حال، چالشهای مهمی نیز باقی است:
نبود حکومت فراگیر و مشروعیت سیاسی کافی برای تعامل رسمی با جامعه جهانی
ضعف نهادهای اقتصادی و اداری برای جذب سرمایهگذاری
ناامنی مرزی و خطر بازگشت گروههای تروریستی.
بدون حل این چالشها، اجرای عملی تعهدات فرمت مسکو دشوار خواهد بود.
راهکارهای اجرایی برای تحقق مفاد اعلامیه:
۱. ایجاد چارچوب همکاری اقتصادی منطقهای
تشکیل «شورای هماهنگی پروژههای زیربنایی افغانستان و منطقه» با مشارکت کشورهای عضو فرمت مسکو.
استفاده از سازوکارهای مالی چندجانبه برای تأمین سرمایه پروژههای ترانزیتی و انرژی.
۲. تقویت نقش دیپلماتیک افغانستان
احیای عضویت فعال در سازمانهای منطقهای چون اکو و سازمان همکاری شانگهای.
ایجاد «دفتر هماهنگی اتصال منطقهای» در کابل برای پیگیری طرحهای اقتصادی مشترک.
۳. تدوین استراتژی مشترک مبارزه با تروریسم
راهاندازی نشستهای امنیتی میان مقامات اطلاعاتی کشورهای همسایه.
تمرکز بر برنامههای پیشگیرانه برای مقابله با افراطگرایی از طریق آموزش و آگاهیسازی.
۴. جلب سرمایهگذاری و اطمینان حقوقی
تصویب قوانین حمایتی از سرمایهگذاران خارجی.
ایجاد ضمانتنامههای بینالمللی برای پروژههای زیربنایی مانند تاپی، کاسا–۱۰۰۰ ، لاجورد و …
۵. مدیریت شفاف کمکهای بشردوستانه
تأسیس «مرکز هماهنگی کمکهای انسانی منطقهای برای افغانستان» زیر نظر نهادهای بیطرف.
استفاده از فناوری دیجیتال برای نظارت و توزیع عادلانه کمکها.
۶. تسهیل گفتوگوی جریان های داخلی افغانستان.
کشورهای منطقه باید نقش تسهیلگر را ایفا کرده و زمینه گفتوگو میان نیروهای سیاسی، قومی و مدنی را فراهم سازند تا ساختار سیاسی باثبات و قابل پذیرش شکل گیرد.
فرمت مسکو بهعنوان یکی از مهمترین بسترهای مشورتی منطقهای، بار دیگر بر این اصل تأکید کرد که ثبات افغانستان در گرو همکاری همسایگان و تعامل مسئولانه جامعه جهانی است.
تحقق عملی تعهدات این نشست، نیازمند دیپلماسی فعال، مدیریت ملی فراگیر و تعامل سازنده میان دولت و منطقه است.
در صورت تحقق این شرایط، افغانستان میتواند از بستر بحران عبور کرده و به مرکز پیوند اقتصادی منطقه مبدل شود؛ جایگاهی که هم با تاریخ و هم با موقعیت جغرافیایی افغانستان سازگار است.
نویسنده: سید ایوب حسینی – خبرگزاری دید