ثبات افغانستان؛ موضوع نادیده گرفته‌شده ماموریت ناممکن سازمان شانگهای
نشست سمرقند فرصتی برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بود تا از سخنرانی به اقدامات ملموس در قالب سازمان همکاری شانگهای حرکت کنند و ماموریت مشترک خود را «یک افغانستان باثبات، صلح‌آمیز، دموکراتیک و مرفه» در قلب منطقه سازمان همکاری شانگهای» را به انجام برسانند
قبل از اضافه شدن هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷، سازمان همکاری شانگهای (SCO) متشکل از چین، روسیه، قزاقستان، ازبیکستان، تاجیکستان و قرقیزستان بود. سازمان همکاری شانگهای که اکنون هشت عضو دارد، چهار کشور ناظر از جمله افغانستان و شش شریک گفت‌وگو از جمله سریلانکا را دارد. اعضای این سازمان با هم بیشتر جغرافیای آسیا را با جمعیتی بالغ بر ۳٫۲ میلیارد نفر تشکیل می‌دهند.
افغانستان که خود کشور ناظر است، به طور مستقیم با پنج کشور عضو سازمان همکاری شانگهای، از جمله ایران همسایه است. چین همچنان همسایه باستانی افغانستان است که روابط در حال رشد دارد. هند به عنوان یک همسایه نزدیک و روسیه به عنوان یک همسایه گسترده، روابط عمیقی را با مردم و دولت‌های قانونی افغانستان حفظ کرده است. فضای سازمان همکاری شانگهای دارای جمعیت مسلمان و قومی قابل توجهی است که ارزش‌های فرهنگی و سنتی مشترک زیادی با هم دارند. این امر جغرافیای سازمان همکاری شانگهای را به عنوان منطقه وسیع منافع، فرصت‌ها و چالش‌های درهم تنیده متعدد برای همکاری نتیجه محور برد-برد بیشتر مرتبط می‌سازد.
در این زمینه، هدف اساسی سازمان همکاری شانگهای به عنوان بزرگ‌ترین سازمان بین دولتی در جهان، تقویت اعتماد متقابل و ارتقای روابط حسن هم‌جواری بین کشورهای عضو است. این امر باید از طریق تلاش‌های تدریجی اما مداوم کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با مشارکت در همکاری چند وجهی جهت پیشبرد منافع جمعی و مشترک در عرصه امنیت پایدار بشری و حفاظتی فضای سازمان شانگهای محقق شود. به موازات آن، سازمان همکاری شانگهای به دنبال ایجاد نظم جهانی دموکراتیک و منطقی‌تر است.
در این راستا، ازبیکستان که میزبان و ریاست اجلاس سالانه سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای را به تاریخ ۱۵ تا ۱۶ سپتمبر سال ۲۰۲۲ دارد، به دنبال «افزایش پوتانسیل و اقتدار سازمان، تضمین صلح و ثبات در منطقه، کاهش فقر و تضمین امنیت غذایی است».
این مهم با درخواست شی جین پینگ رییس جمهور چین در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای سال ۲۰۱۸ در چینگدائو مطابقت دارد که از اعضای گسترد‌‌تر خواست از گفت‌وگو به سمت عمل حرکت کنند: «ما باید به طور فعال برنامه همکاری ۲۰۱۹-۲۰۲۱ را برای مبارزه با سه نیروی شیطانی تروریزم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی اجرا کنیم.» شی افزود: «امروزه کشورها به شدت به یکدیگر وابسته هستند… با تهدیدها و چالش‌های مشترک زیادی روبرو هستند که هیچ‌کس به تنهایی نمی‌تواند با آن‌ها مقابله کند. تنها با تقویت همبستگی و مشارکت، می‌توانیم به ثبات و توسعه پایدار دست یابیم».
نارندرا مودی نخست‌وزیر هند، همتای سخنان چینی‌اش را تکرار کرد و مفهوم SECURE را برای حمایت از کار سازمان همکاری شانگهای مطرح کرد: “s” امنیت شهروندان، “E” توسعه اقتصادی، “C” اتصال منطقه‌ای، “U” اتحاد، “R” احترام به حاکمیت، “E” حفاظت از محیط زیست. در همین اجلاس، ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه با همتایان چینی و هندی‌اش موافقت کرد و تاکید کرد که «مقابله با تروریزم اولویت همکاری در سازمان همکاری شانگهای است». پوتین تاکید کرد که برنامه عملیاتی سه ساله که در اجلاس چینگدائو به تصویب رسید، «برگزاری رزمایش‌های مشترک و عملیات ضد تروریستی، تسهیل تبادل تجربه و اطلاعات عملیاتی نزدیک‌تر را پیش‌بینی می‌کند».
با این حال، دقیقاً زمانی که ایتلاف ناتو به رهبری ایالات متحده از تعهد خود برای تأمین صلح پایدار در افغانستان عقب‌نشینی و به تدریج نیروهای خود را از این کشور خارج کرد که باعث درد و رنج مردم افغانستان شد، سازمان همکاری شانگهای در طول سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۱ خفته و غیرفعال باقی ماند. اگرچه این امر یکی از خواسته‌های کلیدی برخی از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را برآورده کرد، اما سازمان همکاری شانگهای تصمیمی برای پر کردن خلاء امنیتی گسترده که نیروهای ناتو با خروجش به وجود آورد، پر نکرد.
در نتیجه، در طول یک سال گذشته از ۱۵ اگست ۲۰۲۱ که جمهوری اسلامی سقوط کرد، چالش‌های درهم تنیده تروریزم، رادیکالیزم، مواد مخدر و تجزیه‌طلبی در افغانستان ریشه دوانده و به طور مستقیم صلح، ثبات، امنیت و رفاه کل منطقه سازمان همکاری شانگهای را تهدید می‌کند.
رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که در حال حاضر در سمرقند گردهم می‌آیند، دیگر نمی‌توانند از آنچه در همسایگی نزدیک و گسترده کشورهای‌شان در حال وقوع است، غافل شوند. طا-لبان نه نماینده منافع و فرهنگ امنیت ملی مردم افغانستان هستند و نه با هیچ یک از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به عنوان ملت‌های مترقی و مدرنی که به حقوق انسانی برابر شهروندان خود، از جمله دختران و زنان ارزش می‌گذارند، وجه مشترک دارند. در واقع، بدون مشارکت کامل زنان در جوامع، سیاست‌ها و اقتصادهای چین، هند و روسیه، آن‌ها به سختی می‌توانستند به موقعیت کنونی خود به عنوان غول‌های «در حال ظهور آسیا» دست یابند که اکنون با هم برای عقلانی کردن و دموکراتیزه کردن نظم نوین جهانی کار می‌کنند.
تامین ثبات دایمی افغانستان، یکی از آزمون‌های کلیدی مربوط به سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر و در آینده است، زیرا این سازمان به دنبال ایجاد و حفظ صلح و ثبات قاره‌ای جهت توسعه پروژه‌های حیاتی ارتباطی مانند ابتکار کمربند و جاده است. اما طا-لبان با پناه دادن به القاعده، داعش، جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM)، جنبش اسلامی ازبیکستان (IMU) و گروه‌های تروریستی منطقه‌ای و جهانی وابسته به آن‌ها، چگونه می‌توان تصور کرد که دیدگاه‌های همگرایانه چین، هند و روسیه برای رفاه مشترک از طریق اتصال می‌تواند تحقق یابد، اگر افغانستان به عنوان «قلب آسیا» به ثبات نرسد.
به همین دلیل است که نشست سازمان همکاری شانگهای در سمرقند باید منطقی‌سازی وضعیت موجود در افغانستان و حل منازعات تحمیلی ۴۳ ساله آن را در راس برنامه‌های خود قرار دهد. هند، چین و روسیه – دو کشور اخیر به عنوان اعضای دایمی شورای امنیت سازمان ملل متحد – می‌توانند به راحتی از حمایت سایر دولت‌هایی که متعهد به تامین امنیت افغانستان جهت احیای روند مرده صلح این کشور هستند، استفاده کنند. این امر باید همه طرف‌های افغان، از جمله طالبان، را قادر سازد تا به یک راه‌حل سیاسی پایدار برای تشکیل دولت فراگیر و قابل قبول برای همه افغان‌ها و مطابق با تعهدات بین‌المللی افغانستان و دستاوردهای مردم افغانستان در ۲۱ سال گذشته دست یابند.
در عین حال، آن‌ها باید با استقرار نیروی چندملیتی سازمان ملل متحد و سازمان همکاری شانگهای برای کمک به حفظ و اجرای صلح تا زمانی که افغانستان کاملاً به حالت عادی بازگردد و به یک مشارکت‌کننده پایدار صلح، ثبات و رفاه در منطقه سازمان همکاری شانگهای تبدیل شود، حمایت کنند. موفقیت در این تلاش با منافع مشترک در سراسر منطقه سازمان همکاری شانگهای نیازمند اراده سیاسی از سوی همه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای است تا شاهد رهایی افغانستان از چنگال تروریزم، افراط‌گرایی، فقر بومی و اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی باشیم، زیرا کل منطقه را بی‌ثبات می‌کند.
نشست سمرقند فرصتی برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بود تا از سخنرانی به اقدامات ملموس در قالب سازمان همکاری شانگهای حرکت کنند و ماموریت مشترک خود را «یک افغانستان باثبات، صلح‌آمیز، دموکراتیک و مرفه» در قلب منطقه سازمان همکاری شانگهای» را به انجام برسانند.
