بحران در افغانستان و پاکستان؛ تلاش اسلام‌آباد برای مهار قاچاق مواد غذایی
پاکستان برخی از یارانه‌ها را کاهش داده و مالیات‌ها را برای برآورده کردن شرایط قرارداد سال ٢٠١٩ با صندوق بین‌المللی پول افزایش داده است، به این امید که بخشی دیگر از کمک مالی ٦.٥ میلیارد دالری را برای جلوگیری از تورم باز کند. اما این کشور با کاهش ارزش پول و افزایش قیمت مواد غذایی، گاز و برق روبرو شده است
پاکستان با هدف کاهش ناامنی غذایی و تورم، سعی دارد قاچاق آرد و سایر کالاها را برای فروش در بازار سیاه افغانستان جنگ‌زده متوقف کند.
شهباز شریف نخست وزیر این کشور در نشستی برای بررسی قاچاق آرد، گندم، شکر و کود که همه اقلام ضروری اعلام شده‌اند، دستور داده اقدامات متقابل قوی‌تری انجام شود. نخست‌وزیر پاکستان همچنین به آژانس فضایی دولتی دستور داده تا تصاویر ماهواره‌ای فوری از مرزها و معلومات عبور و مرور برای کمک به مهار تجارت غیرقانونی ارایه شود.
هیئت درآمد فدرال پاکستان در اعلامیه‌های رسمی تاکید کرده که بر اساس قوانین گمرکی، قاچاق اقلام ضروری با جریمه‌ای معادل به ارزش کل کالا و تا دو سال زندان مجازات در بر خواهد داشت. سازمان جمع‌آوری مالیات همچنین «مناطق تعیین شده» را برای بررسی و ضبط فوری کالای قاچاقی در امتداد مرز ٢ هزار و ٥٠٠ کیلومتری با افغانستان مشخص کرده است.
مقامات پاکستان تاکنون صدها کامیون مملو از کیسه‌های گندم و آرد را در ولسوالی‌های مختلف توقیف کرده‌اند. چهارشنبه گذشته، مقامات این کشور بیش از ٤٤٠ هزار کیلوگرم گندم را ضبط کردند.
پاکستان، پنجمین کشور پرجمعیت جهان، در بحران اقتصادی غرق شده و در بحبوحه ذخایر خارجی اندک در تلاش است تا سرپا بماند. دولت مقداری از دالرهای گران‌بهای خود را برای واردات کالاهای حیاتی از جمله گندم هزینه می‌کند. شبیر حسین، محقق امور اقتصادی در کراچی که عمدتاً بر قیمت کالاها تمرکز دارد، گفت: «طعنه‌آمیز است که این اقلام ضروری از طریق مسیرهای اعلام نشده به افغانستان قاچاق می‌شوند تا قیمت‌های پرسود به دست آورند».
از زمانی که روسیه سال گذشته به اوکراین حمله کرد، فشارها افزایش یافته است. اوکراین تامین کننده اصلی گندم برای جمعیت رو به رشد ٢٣٠ میلیون نفری پاکستان بود، اما جنگ این عرضه را مختل کرد.
بر اساس تجزیه و تحلیل‌ها، در ماه مارچ، روسیه وارد عمل شد و به بزرگ‌ترین صادرکننده گندم به پاکستان تبدیل شده و تقریباً ١.٥ میلیون تن در سال جاری ارسال کرده است. اما سیل ویرانگر که در سال ٢٠٢٢ پاکستان را درنوردید و بیش از ١ هزار و ٧٠٠ نفر را کشت، حداقل ١.٦ میلیون هکتار از محصولات زراعتی را از بین برد و ذخایر گندم داخلی را کاهش داد.
در همین حال، دولت پاکستان برخی از یارانه‌ها را کاهش داده و مالیات‌ها را برای برآورده کردن شرایط قرارداد سال ٢٠١٩ با صندوق بین‌المللی پول افزایش داده است، به این امید که بخشی دیگر از کمک مالی ٦.٥ میلیارد دالری را برای جلوگیری از تورم باز کند. اما این کشور با کاهش ارزش پول و افزایش قیمت مواد غذایی، گاز و برق روبرو شده است.
میشل کوگلمن مدیر مؤسسه آسیای جنوبی مرکز ویلسون گفت: «قیمت‌های گوشت و لبنیات بالا بوده و در نتیجه تقاضا برای گندم بیشتر شده است». اما به دلیل کاهش عرضه محصولات کشاورزی در اثر سیل سال گذشته و کمبود عرضه به دلیل جنگ در اوکراین، نمی‌توان این تقاضا را برآورده کرد.
به گفته ساکنان، ایالت خیبر پختونخوا با بدترین بحران آرد روبرو است؛ جایی که یک کیسه ٢٠ کیلوگرمی به قیمت معادل ١٠.٥٠ دالر فروخته شده است که بیش از دو برابر قیمت ٥ دالر در اوایل سال ٢٠٢٢ است.
دولت پاکستان ابتکار جدیدی را برای ارایه آرد گندم یارانه‌ای به مردم تورم‌زده در ماه رمضان آغاز کرد. اما نقاط توزیع ضعیف از سوی هزاران نفر از مردم بی‌بضاعت روزانه درنوردیده شد و بسیاری آن‌ها عصرها دست خالی به خانه بر گشت.
در پیشاور و دیگر شهرها، پولیس بارها گاز اشک آور پرتاب کرد و برای متفرق کردن جمعیت به باتوم متوسل شد، در حالی که در برخی موارد اوباش خشمگین کامیون‌های پر از آرد را غارت کردند.
در سراسر مرز افغانستان، بحران غذایی دیگری در حال وقوع است. از زمانی که طا-لبان این کشور را در اگسست ٢٠٢١ با خروج نیروهای تحت رهبری ایالات متحده به تصرف خود درآوردند، افغان‌ها با کمبود شدید کالاهای اساسی، عمدتاً آرد و شکر مواجه شده‌اند.
کوگلمن می‌گوید: «غلو نمودن در مورد جدیت بحران غذایی افغانستان سخت است. این کشور با طوفانی کامل از فقر، خشکسالی، قطع کمک‌های خارجی و رژیم طا-لبان که فاقد تخصص لازم برای مدیریت چنین بحران شدید است، سروکار دارد».
اما بازار سیاه رونق گرفته است.
تاجران پاکستانی با بیان این‌که فروش از طریق مجاری قانونی به افغانستان سود کم‌تری را به همراه دارد. می‌گویند: «قاچاق آرد و بوره به افغانستان با رانندگی شبانه روز با کامیون‌ها از مسیرهای ناهموار خطرناک است.»
سید مصطفی یکی از تاجران در چمن می‌گوید: «اما در مقابل، تاجران پاکستانی دوبرابر درآمد دارند و از مالیات اجتناب می‌کنند و در بسیاری از جاها، تاجران افغان به آن‌ها دالر امریکایی می‌پردازند».
تاجران همچنین می‌گویند کاهش ارزش روپیه یک عامل انگیزشی کلیدی در طرف پاکستانی است. حسین محقق امور اقتصادی می‌گوید: به‌رغم مشکلات اقتصادی افغانستان، این روزها پول افغانی سود بسیار بیشتری نسبت به روپیه پاکستان دارد. در اوایل ماه اپریل، روپیه در برابر دالر امریکایی به ٢٨٧.٢٩ کاهش یافت – رکود بی‌سابقه – در حالی که یک دالر به ٨٦.٣ افغانی رسید. یک افغانی حدود ٣.٣ روپیه ارزش داشت.
کوگلمن می‌گوید که قاچاق تنها یکی از عوامل متعددی است که در پس بحران آرد پاکستان وجود دارد و نشان می‌دهد که سرکوب ممکن است تأثیر محدودی داشته باشد.
پاکستان به دلیل طیف وسیعی از عوامل – فقر، نابرابری زمین، کمبود آب، زیرساخت‌های جاده‌ای ضعیف و انبارداری و فاسد شدن مواد غذایی حتی در بهترین زمان‌ها، ناامن است.
