دهلیز واخان؛ چهار‌راهی با اهمیت فوق العاده جغرافیایی
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
خبرگزاری دید: از نظر جغرافیایی، دهلیز واخان منحصر به فرد است زیرا در چهارراه چهار کشور چین، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان واقع شده است. این کوتاه‌ترین راه تجارت پاکستان برای رسیدن به آسیای مرکزی و برای چین جهت ورود به افغانستان است.
تکمیل دهلیز واخان تا مرز چین به موضوعی داغ در میان دانشگاهیان، پژوهشگران و استراتژیست‌های پاکستان تبدیل شده است. حتی سیاست‌گذاران و ذینفعان اصلی نیز نگران هستند و آن را ضربه‌ای راهبردی به دهلیز اقتصادی چین و پاکستان و به اصطلاح عمق استراتژیک می‌دانند. در مقابل، سیاست‌گذاران چین به دلیل تهدیدات جدی امنیتی، به ویژه حملات بالقوه داعش-خراسان در منطقه شنگینگ، تاکنون راه‌اندازی این دهلیز را مدنظر نگرفته اند.
تحلیل انتقادی نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران چین نگران پیوندهای فراملی افغانستانی‌ها و اویغورهای سین کیانگ هستند. حمایت احتمالی از گروه‌های اسلامی جدایی‌طلب سین کیانگ در افغانستان، نگرانی بزرگ برای چین است.
دهلیز واخان پتانسیل تاثیرات مثبت و منفی بر پاکستان دارد. در حالت ایده‌آل، می‌تواند دهلیز اقتصادی چین-پاکستان را از طریق افغانستان به تاجیکستان گسترش دهد و کشورهای آسیای مرکزی را با بنادر کراچی و گوادر پیوند دهد. با این حال، ممکن است با کاهش اهمیت راهبردی پاکستان در مکانیزم تجارت ترانزیتی کنونی افغانستان، بلندپروازی‌های دهلیز اقتصادی چین-پاکستان را تضعیف کند. دهلیز واخان می‌تواند از طریق کشمیر آزاد یک بزرگ‌راه بزرگ بین تاجیکستان و پاکستان ایجاد کند و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی را افزایش دهد. ممکن است مبادله مواد معدنی، منسوجات، محصولات کشاورزی و کالاهای تولیدی را تسهیل کند و کشورهای آسیای مرکزی منابعی مانند نفت، گاز و مواد معدنی را صادر کنند و منسوجات، ماشین آلات و لوازم الکترونیکی را وارد کنند.
از نظر جغرافیایی، دهلیز واخان منحصر به فرد است زیرا در چهارراه چهار کشور چین، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان واقع شده است. این کوتاه‌ترین راه تجارت پاکستان برای رسیدن به آسیای مرکزی و برای چین جهت ورود به افغانستان است.
گذرگاه معروف بروغلال (چیترال) به عنوان مهم‌ترین دروازه پاکستان به واخان است. مسیر رودخانه واخان-چیترال نیز می‌تواند جلال‌آباد را به چیترال متصل کند.
ساخت این جاده به نفع کشورهای دیگر مانند تاجیکستان، ازبیکستان، ایران و پاکستان نیز خواهد بود زیرا فرصت قابل توجهی برای افزایش فعالیت‌های تجاری و اقتصادی در منطقه به‌وجود می‌آورد. این مسیر می‌تواند تجارت کالاهای تجاری مختلف بین کشورهای مربوطه را بیشتر تسهیل کند.
دهلیز واخان به دلیل تغییر خطوط منطقه‌ای، اهمیت جیواستراتژیک قابل توجهی برای افغانستان، چین و پاکستان دارد.
با این حال، گروه‌های تروریستی مانند حرکت المجاهدین، جند‌الله، تی‌تی‌پی و جنبش اسلامی ترکستان (IMT) از دهلیز واخان سوء‌استفاده می‌کنند؛ امری که نگرانی جدی برای کشورهای آسیای مرکزی و چین به‌وجود می‌آورد.
این دهلیز مجرای قاچاق انسان، جریان مواد مخدر و تروریزم است که تلاش‌های چین برای مهار تروریزم را تهدید می‌کند. علاوه بر این، این دهلیز برای حفاظت از تنوع زیستی بسیار مهم است.
به گفته بسیاری از کارشناسان برجسته امنیتی، باز کردن دهلیز واخان با تسهیل افزایش مانورهای نظامی و اقدامات متقابل علیه نفوذ هند به گیلگیت-بالتستان از منافع امنیتی و راهبردی پاکستان حمایت می‌کند.
خلاصه این‌که شتاب دیپلماتیک فزاینده‌ای بین پاکستان و تاجیکستان با آغاز ساخت مشترک دهلیز واخان باید بیشتر شود. میکانیزم چهارجانبه همکاری و هماهنگی افغانستان، چین، پاکستان و تاجیکستان (QCCM) برای مقابله با تروریزم نیز باید با گشایش واخان تقویت شود.
باید تلاش‌های یکپارچه‌ای برای توقف حرکت تروریست‌ها بین پاکستان و افغانستان از طریق مدیریت موثر مرزی آغاز شود. برای مقابله با گروه‌های شبه‌نظامی در داخل و اطراف واخان به یک راهبرد مشترک نیاز دارد.
قابل توجه است که دهلیز واخان به عنوان جایگزین بنادر پاکستان در نظر گرفته می‌شود، به‌ویژه از آنجایی که کشورهای شمال افغانستان اقتصاد و تجارت را بر سیاست ترجیح می‌دهند که باید از طریق طرح‌ریزی راهبردی و تسهیل بندر دریای گوادر با آن مقابله کرد.
همچنین ممکن یک چتر امنیتی فرامنطقه‌ای تحت نظارت سازمان همکاری شانگهای برای تامین منافع تمام کشورهای منطقه اجرا شود. برگزاری گفت‌وگوهای منظم راهبردی سه‌جانبه پاکستان-افغانستان-چین نیز ممکن است راه درستی برای حرکت به جلو باشد.
تقویت همکاری نظامی میان پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی، تلاش بزرگی برای حفظ صلح، ثبات و آرامش منطقه خواهد بود. تشکیل نیروی موثر مبارزه با مواد مخدر ممکن است، ابتکاری برای گسترش بیشتر دهلیز اقتصادی چین-پاکستان و ابتکار کمربند و جاده در افغانستان، تاجیکستان، ازبیکستان، قزاقستان و ترکمنستان در روزهای آینده باشد.
