پروژه تاپی؛ برنامه هند چیست؟
با توجه به اینکه بیشتر این خط لوله از مناطق متخاصم در افغانستان عبور می‌کند، موانع امنیتی بسیار زیادی وجود دارد. همچنین تصور شراکت هند و پاکستان در سطح عمیق دشوار است
مترجم: سید طاهر مجاب
هند تلاش‌ها را برای احیای پروژه خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) که با تاخیر زیادی مواجه شده از سر گرفته است. این خط لوله در سفر سه روزه اخیر رییس جمهور هند شری‌رام نت کوویند به ترکمنستان مورد بحث قرار گرفت. تاپی تا حد زیادی حالت ایستایی داشته و پیش‌بینی تکامل آن در آینده نیز مشکلات غیرقابل انکاری به همراه دارد. با این حال، به نظر می‌رسد که تاپی اولویت کلیدی برای ترکمنستان و هند است، زیرا در دو انتهای این خط لوله گاز قرار دارند. این پروژه همچنان از اهمیت استراتژیک برخوردار است که ارزش توجه به آن را دارد. رویکرد هند به تاپی، ترکمنستان را به عنوان پیوند حیاتی برای ارتباط با آسیای میانه قرار می‌دهد. به همین ترتیب، برای ترکمنستان، کشور محصور در خشکی، خط لوله تاپی TAPI فرصتی برای یافتن شرکای صادراتی جایگزین و شرکای بدون قید و شرط است.
هند اولین کشور خارجی است که از زمان روی کار آمدن سردار بیردی محمدوف رییس جمهور جدید ترکمنستان در مارچ ۲۰۲۲ به این کشور سفر می‌کند. به نظر می‌رسد تاپی در دستور کار قرار داشت. با توجه به اینکه بیشتر خط لوله تاپی از طریق افغانستان می‌گذرد، کوویند تاکید کرد که در صورت اجرای این پروژه، امنیت در امتداد خط لوله تاپی امر حیاتی است. این نکته قبل از سفر کوویند به عشق‌آباد توسط نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در اولین اجلاس سران هند و آسیای مرکزی که در جنوری ۲۰۲۲ برگزار شد، تکرار شد. این کنفرانس که به میزبانی هند برگزار شد، پنج رهبر کشورهای آسیای مرکزی در آن حضور داشتند. از سویی هم، در مورد ارتباط بیشتر منطقه‌ای و حمایت از توسعه صلح‌آمیز افغانستان توافق صورت گرفت.
عصمت‌الله برهان سخنگوی طا-لبان در وزارت معادن و پترولیم افغانستان به درخواست هند برای افغانستان باثبات پاسخ داد و گفت که آن‌ها در حال کار روی حل چالش‌های پیشروی پروژه تاپی هستند. همچنین احمد ولی حقمل، سخنگوی وزارت مالیه طا-لبان، گفت که فقط مسائل فنی مانع پیشرفت است و جنبه مالی کارها «حل شده است». وی تصریح کرد: «تیم فنی ما در حال همکاری با تیم فنی ترکمنستان است. ما در تلاش هستیم تا کار در زمینه تملک زمین را به پایان برسانیم و پروژه را از سر بگیریم.» با این حال، حقمل مشخص نکرد که چه کسی بودجه این کار را تامین می‌کند.
تاپی تصویری از روابط هند با کشورهای آسیای مرکزی ارائه می‌دهد که به نظر می‌رسد ارتباط آن به اهمیت گفتمانی آن مرتبط باشد تا واقعیت. پروژه خط لوله تاپی تامین گاز ترکمنستان به هند و پاکستان از طریق افغانستان را مهیا می‌کند. این خط لوله ۱۰ میلیارد دالری که از میدان گازی غول پیکر گالکینیش در ترکمنستان سرچشمه می‌گیرد، ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز را از طریق یک خط لوله ۱ هزار و ۸۰۰ کیلومتری که در سراسر افغانستان امتداد خواهد داشت، دارد. تخمین زده می‌شود که ساخت و ساز آن دو سال طول بکشد.
با این همه، به نظر می‌رسد تاپی با چالش‌های فراوانی مواجه است. اولاً، اطمینانی در مورد تامین مالی این پروژه وجود ندارد. انتظار می‌رود صندوق توسعه آسیایی بخش کوچکی از هزینه‌ها را پوشش دهد، اگرچه ظاهراً بخش عمده تامین مالی آن به یک شریک خصوصی واگذار خواهد شد. این شریک هنوز مشخص نشده است. دوم، مدیریت این خط لوله، دست و پا گیر به نظر می‌رسد، زیرا دولت ترکمنستان حکم داده است که چهار شرکت خط لوله گاز مجزا از هم، یعنی یک شرکت برای هر کشور، بخش مربوط به خود را بسازد و راه‌اندازی کند. با توجه به اینکه بیشتر این خط لوله از مناطق متخاصم در افغانستان عبور می‌کند، موانع امنیتی بسیار زیادی وجود دارد. همچنین تصور شراکت هند و پاکستان در سطح عمیق دشوار است.
شرایط بد سرمایه‌گذاری ترکمنستان مانع دورنمای پروژه تاپی برای جذب سرمایه‌گذاران شده است. ترکمنستان کشور بسته است که فقط تا حدی – از طریق چین – در اقتصاد جهانی و سیستم بین‌المللی ادغام شده است. بی‌اعتنایی این کشور برای گشایش و پیوستن به نهادهای منطقه‌ای نیز توانایی آن را برای مقابله با مسایل فراملی مختل می‌کند. این امر می‌تواند به مشکل بزرگ‌تری تبدیل شود، زیرا خط لوله تاپی یک پروژه فراملی است که از چهار کشور عبور می‌کند، بنابراین دولت ترکمنستان باید همکاری کند و در نتیجه رویکردی فراملی اتخاذ کند. اگر تاریخ اخیر را راهنمای خود فرض کنیم، امید چندانی به پیشرفت‌های گسترده در این زمینه وجود ندارد.
با توجه به کمبود زیرساخت‌های ترکمنستان در عرصه انتقال گاز و برای اینکه این کشور صاحب منابع گازی خود شود، باید مسیرهای انتقال انرژی جدید ایجاد کند تا بتواند صادرات خود را به بازارهای جدید متنوع عرضه کند.
با این حال، فشار زمانی این خط لوله ممکن به چیزی بیش از انرژی و پول نقد مربوط باشد. سفر رسمی مقامات هند به ترکمنستان در زمانی انجام شد که چین نقش اصلی‌تری را در منطقه بر عهده گرفته است. به عنوان مثال، سفر رییس جمهور هند به ترکمنستان با انتشار راه‌اندازی نشست تونشی چین همزمان شد. نمایندگان افغانستان، چین، ایران، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان تعهداتی برای کمک به اقتصاد افغانستان، توسعه سیاسی و بشری دادند. اگرچه هند دعوت نشده بود، اما چین به تاپی و بندر چابهار اشاره کرد، پروژه‌هایی که هند را در بر می‌گیرد. هند همچنین از نشست جداگانه نمایندگان چین، ایالات متحده و روسیه برای افغانستان حذف شد، گروهی که به «ترویکای گسترده» معروف است. این غفلت قابل توجه، آرزوهای پکن برای ایفای نقش پیشرو در منطقه را برجسته می‌کند، که فقط نگرانی هند را تشدید می‌کند.
در نهایت، اگر پروژه تاپی آغاز شود، منافع بزرگی نصیب ترکمنستان خواهد شد. در بهترین حالت، تاپی این پوتانسیل را دارد که ترکمنستان محصور در خشکی را به یک بازیگر استراتژیک در منطقه تبدیل کند و از ذخایر عظیم گازی‌اش بهره ببرد. به همین ترتیب، تاپی می‌تواند به سکویی برای حمایت از بلندپروازی‌های استراتژیک دهلی‌نو تبدیل شود. با این حال، این پروژه با ابهامات عمده‌ای مواجه است. در حالی که برایند سفر مقامات هند هنوز مشخص نیست، اولویت مجدد خط لوله تاپی ممکن به پیشرفت این پروژه کمک کند.
