پیشرفت دیپلماتیک طا-لبان در آسیای مرکزی

خبرگزاری دید: پیشرفت‌های دیپلماتیک طالبان در آسیای مرکزی نشان‌دهنده لحظه حساس در جیوپولیتیک منطقه است. طالبان با ترکیبی از همکاری‌های اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی و پویایی‌های جیوپولیتیکی، توانسته اند خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه تثبیت کنند.

مقدمه
از زمان تسلط طالبان بر افغانستان در اگست ۲۰۲۱، این گروه گام‌های مهمی در برقراری روابط دیپلماتیک در آسیای مرکزی برداشته است. ما به تحولات کلیدی تعامل دیپلماتیک طالبان با کشورهای آسیای مرکزی نگاه انداختیم و انگیزه‌های پشت این تلاش‌ها و پیامدهای آن برای ثبات منطقه را برجسته کردیم.

تعاملات دیپلماتیک
نشست‌های اخیر و پروژه‌های زیربنایی: در ۲۰ جولای ۲۰۲۴، مقامات طالبان با نمایندگانی از قزاقستان و ترکمنستان برای بررسی ساخت خط راه‌آهن جدید که ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان متصل می‌کند، صحبت کردند. این ابتکار بخشی از راهبرد گسترده‌تر تقویت همکاری‌های اقتصادی، اتصال منطقه‌ای و ایجاد ثبات در منطقه است. طالبان در ابتدا شک و تردید داشتند، اما به تدریج از طریق دیپلماسی راهبردی و تعاملات اقتصادی به آن توجه کردند.
چشم‌انداز جیوپولیتیکی به دلیل درگیری‌های دوامدار، به‌ویژه در اوکراین و خاورمیانه، به طور قابل توجهی تغییر کرده است و جمهوری‌های آسیای مرکزی را بر آن داشته تا رویکرد آشتی‌جویانه‌تری را در قبال امارت اسلامی افغانستان به رهبری طالبان اتخاذ کنند. کشورهای آسیای مرکزی با داشتن ۲ هزار و ۳۸۷ کیلومتر مرز نفوذپذیر مشترک با افغانستان، دریافته‌اند که اعمال تحریم‌ها علیه طالبان فقط بی‌ثباتی منطقه را تشدید می‌کند.
نگرانی‌های امنیتی: افزایش این تعامل دیپلماتیک به دلیل چالش‌های امنیتی ناشی از حضور حدود ۳ هزار جنگجوی گروه‌های تروریستی مختلف، مانند جنبش اسلامی ازبیکستان، اتحادیه جهاد اسلامی، جماعت انصارالله و داعش-خراسان است که در داخل افغانستان فعالیت می‌کنند. این وضعیت به ایجاد توازن حساس بین روابط دیپلماتیک و نگرانی‌های امنیتی کشورهای آسیای مرکزی نیاز دارد.

تغییر نگرش در آسیای مرکزی
تغییر سیاست ازبیکستان: از لحاظ تاریخی، ازبیکستان در اواخر دهه ۱۹۹۰ از جبهه متحد ضد طالبان (ائتلاف شمال) حمایت کرد. با این حال، از آن زمان، به عنوان یکی از اولین کشورهای آسیای مرکزی ظاهر شد که روابط مستقیم با طالبان برقرار کرده است. این تغییر سیاست همزمان شده است با افزایش قابل توجه تجارت بین ازبیکستان و افغانستان؛ طوری که ارقام تجارت دوجانبه از ۴۶۱.۴ میلیون دالر در شش ماهه اول سال ۲۰۲۴ فراتر رفته است. دو کشور همچنین در حال مذاکره برای اجرای وضعیت مطلوب‌ترین ملت جهت تقویت روابط اقتصادی هستند.
در ماه می ۲۰۲۴، هر دو کشور تعهد خود را برای تکمیل پروژه راه‌آهن ترانس افغانستان به ارزش ۴.۸ میلیارد دالر، که هدف آن اتصال ازبیکستان به پاکستان از طریق افغانستان است، تایید کردند. ازبیکستان نه تنها به سرمایه‌گذاری در زمینه برق و راه‌آهن افغانستان علاقه‌مندی نشان داده است، بلکه کمک‌های بشردوستانه قابل توجهی را نیز به میزان هزار تن مواد ضروری به کابل ارایه کرده است.

نزدیکی دیپلماتیک قزاقستان
قزاقستان همچنین گام‌های مهمی در جهت تعامل دیپلماتیک با طالبان برداشته و این گروه را از فهرست سازمان‌های ممنوعه‌اش حذف کرده است. این تصمیم نشان ‌دهنده درک قزاقستان از اهمیت تقویت همکاری‌های تجاری و اقتصادی با افغانستان است و طالبان را به چشم عامل بلندمدت در منطقه می‌بیند. در اپریل ۲۰۲۴، یک هیئت بلندپایه از قزاقستان برای سومین همایش تجاری قزاقستان-افغانستان با تمرکز بر تنوع بخشیدن به همکاری‌ها در بخش‌هایی مانند مواد شیمیایی، معدن و متالورژی به کابل سفر کرد.
ارقام تجارت بین قزاقستان و افغانستان به رکورد ۹۸۷.۹ میلیون دالر رسیده است و انتظار می‌رود که این رقم به زودی از ۳ میلیارد دالر فراتر رود. رویکرد فعال قزاقستان برای توسعه روابط سالم با افغانستان شامل اعزام سفیران به کابل و استقبال از سفرای منصوب شده طالبان برای این کشور است.

موضع بی‌طرفانه ترکمنستان
ترکمنستان سیاست بی‌طرفی خود را همزمان با تعامل با طالبان حفظ کرده است. در ۱۵ جولای ۲۰۲۴، سفیر ترکمنستان با وزیر خارجه طالبان برای بحث در مورد پروژه‌های زیربنایی، از جمله خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند (تاپی) ملاقات کرد. دو کشور همچنین فرصت‌هایی را برای گسترش ارتباطات حمل و نقل و ترانزیت و پروژه برق مشترک در ولایت هرات بررسی کرده‌اند.
علاوه بر این، ترکمنستان و افغانستان ده قرارداد به ارزش بیش از ۲۰۰ میلیون دالر برای تقویت روابط تجاری و اقتصادی امضا کردند که هدف آن ادغام مجدد افغانستان در چارچوب اقتصادی منطقه است. طرح مشترک دیگری که در دست بررسی است، پروژه انتقال برق ترکمنستان، افغانستان و پاکستان (تاپ) است که به دنبال انتقال برق از ترکمنستان به پاکستان از طریق افغانستان است.

این پروژه که بیش از ۱.۶ میلیارد دالر هزینه آن برآورد می‌شود، منافع قابل توجهی برای افغانستان از جمله ایجاد شغل و حقوق ترانزیتی سالانه به ارزش ۱۰۰ میلیون دالر به همراه خواهد داشت.

چالش‌ها با تاجیکستان و قرقیزستان
به‌رغم تلاش‌های طالبان برای تقویت روابط، چالش‌ها همچنان ادامه دارد. امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان که با مشکلات اقتصادی مواجه است، رویکرد ملی‌گرایانه قومی را برای جلب حمایت داخلی اتخاذ کرده است. با این حال، طالبان توانسته است جریان برق را از تاجیکستان به افغانستان حفظ کند. تاجیکستان ۱.۶ میلیارد کیلووات ساعت برق در سال ۲۰۲۳ به افغانستان تامین کرده است.
در عین حال، روابط با قرقیزستان به‌رغم نگرانی‌ها در مورد وضعیت قرقیزهای پامیر در افغانستان بهبود یافته است. در جنوری ۲۰۲۴، وزیر تجارت قرقیزستان با وزیر خارجه طالبان برای بحث در مورد افزایش فرصت‌های تجاری، ایجاد یک مسیر ترانزیتی برای تاجران افغان به چین از طریق قرقیزستان و حمایت از پروژه برق آسیای مرکزی-آسیای جنوبی (کاسا-۱۰۰۰) ملاقات کرد. هدف این پروژه انرژی تجدیدپذیر انتقال هزار و ۳۰۰ مگاوات برق مازاد از آسیای مرکزی به جنوب آسیا است که روابط تجاری و اتصال را بیشتر تقویت می‌کند.

علل تغییر و پیامدها
عامل جیوپولیتیکی: موفقیت‌های دیپلماتیک اخیر طالبان در آسیای مرکزی را می‌توان به ترکیبی از عوامل نسبت داد. نخست، تعامل موثر طالبان با همسایگان ناشی از منافع مشترک اقتصادی و تمایل جمعی برای ثبات منطقه‌ای بوده است. تغییر دورنمای جیوپولیتیکی که با رقابت‌ها و درگیری‌های جدید در خاورمیانه و اوکراین همراه است، به طالبان این امکان را داده است که خود را از انزوای دیپلماتیک به نقش برجسته‌تری در صحنه منطقه‌ای تبدیل کنند.
در نیمه اول سال ۲۰۲۴، تجارت خارجی افغانستان به ۵ میلیارد دالر رسید که ارزش صادرات آن به ۷۰۰ میلیون دالر می‌رسد. این امر بیش از پیش بر بلندپروازی‌های اقتصادی طالبان و تلاش‌های ادغام منطقه‌ای تاکید دارد.

واقعیت جدید
توانایی طالبان برای تقویت روابط با کشورهایی مانند چین، ایران، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی، موقعیتش را به عنوان بازیگر مهم در منطقه مستحکم کرده است. نمایندگی طالبان از افغانستان در مجامع بین‌المللی، از جمله کنفرانس بین‌المللی به رهبری سازمان ملل متحد در دوحه، نشان‌دهنده درک این تغییر است. افزایش تعاملات دیپلماتیک به نفوذ طالبان و تصمیم اخیر آن‌ها به قطع روابط کنسولی با سفارت‌خانه‌ها در کشورهای غربی کمک کرده است.
با آن‌که به رسمیت‌شناسی رسمی حکومت طالبان مبهم باقی مانده است، اما این گروه عملاً خود را به عنوان یک حکومت شناخته شده در چشم همسایگان و مجامع بین‌المللی معرفی کرده است. این امر مرزهای بین رسمیت‌شناسی عملی و قانونی را محو و نشان‌دهنده تغییر عمیق در جایگاه جهانی افغانستان و عادی‌سازی روزافزون حضور طالبان در سیاست منطقه‌ای است.

نتیجه‌گیری
پیشرفت‌های دیپلماتیک طالبان در آسیای مرکزی نشان‌دهنده لحظه حساس در جیوپولیتیک منطقه است. طالبان با ترکیبی از همکاری‌های اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی و پویایی‌های جیوپولیتیکی، توانسته اند خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه تثبیت کنند. در حالی که چالش‌ها، به‌ویژه با برخی از کشورهای آسیای مرکزی، همچنان وجود دارد، مسیر کلی نشان‌دهنده پذیرش طالبان به‌عنوان یک بازیگر مهم در امور منطقه‌ای است. همان‌طور که کشورهای آسیای مرکزی روابط خود را با افغانستان دنبال می‌کنند، پیامدهای این چشم‌انداز جدید دیپلماتیک در سراسر منطقه و فراتر از آن احساس خواهد شد.

سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید