چهار دهه پناهجویی؛ تحولات افغانستان و بی‌مهری جهان
تصویر برجسته تخلیه هوایی حدود ۱۲۰ هزار افغان از میدان‌هوایی کابل در ماه اگست ۲۰۲۱ در یاد و خاطره همگان باقی مانده است، در حالی که آنچه در مرزهای زمینی افغانستان رخ داد کمتر توجه عمومی را در غرب جلب کرد
به دنبال خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، طا-لبان پس از ۲۰ سال برکناری از قدرت توسط مداخله بین‌المللی به رهبری ایالات متحده، به قدرت بازگشتند. از زمان کودتای کمونیست‌ها در ۱۹۷۸، این تحول دراماتیک جدید در رشته بی‌پایان درگیری‌ها بود. در طول ۴۵ سال گذشته، افغان‌ها پیوسته یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های آواره در جهان را تشکیل داده‌اند. تصویر برجسته تخلیه هوایی حدود ۱۲۰ هزار افغان از میدان‌هوایی کابل در ماه اگست ۲۰۲۱ در یاد و خاطره همگان باقی مانده است، در حالی که آنچه در مرزهای زمینی افغانستان رخ داد کمتر توجه عمومی را در غرب جلب کرد.
سال گذشته، یک میلیون و ۳۰۰ هزار پناهجوی ثبت‌شده افغان در پاکستان زندگی می‌کردند. افرادی که دارای مدارک هستند (معتبر تا جون ۲۰۲۳) به آموزش و بهداشت دسترسی دارند. ۶۰۰ هزار افغان دیگر فاقد مدرک هستند. ۸۴۰ هزار نفر نیز کارت شهروندی افغانستان را دارند. تخمین زده می‌شود که از زمان قدرت‌گیری مجدد طا-لبان، ۳۰۰ هزار افغان وارد پاکستان شده‌اند. در طول زمستان ۲۰۲۲-۲۰۲۳، مقامات اسلام‌آباد افغان‌های ثبت ناشده را برای اخراج گسترده جمع‌آوری کردند، روندی که در گذشته توسط سازمان‌های بشردوستانه مورد انتقاد قرار گرفته بود و عمدتاً به دلیل وجود مرزهای متخلخل بین دو کشور بی‌اثر بود.
در ایران نیز وضعیت به همان اندازه نگران کننده است. تقریباً ۷۸۰ هزار افغان به عنوان پناهنده شناخته شده اند و ۲٫۱ تا ۲٫۶ میلیون نفر دیگر فاقد مدرک هستند. یک میلیون نفر از تابستان ۲۰۲۱ به این طرف وارد ایران شده‌اند. با این حال، بیشتر آن‌ها به افغانستان بازگردانده شدند.
در سال ۲۰۲۱، افغان‌ها بزرگ‌ترین گروه پناهجو در سراسر جهان بودند و هزاران نفر نیز در داخل افغانستان آواره شدند. بیش از نیمی از جمعیت به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند و اکثریت خانواده‌های افغان بیش از ۹۰ درصد دارایی‌های خود را صرف تامین غذا می‌کنند.
وخامت کنونی وضعیت حقوق بشر در افغانستان و افزایش نیازهای بشردوستانه مردم به طور کلی این سوال را در مورد اثربخشی تحریم بین‌المللی و همچنین تمایز بین پناهندگان ثبت شده و افراد غیرقانونی مطرح می‌کند. افغان‌ها با توسعه شبکه‌های فراملی به این سختی‌ها پاسخ داده‌اند. تکیه بر بازگشت داوطلبانه غیرمحتمل به افغانستان، اخراج (نه تنها از ایران و پاکستان بلکه از کشورهای غربی) یا اسکان مجدد در حالی که این کشور با یکی از وخیم‌ترین دوران تاریخ خود روبرو است، قابل دوام نیست. به جای قرار دادن افغان‌ها در تعاریف موجود و مهار افغانستان از طریق انزوا و تحریم، باید تحرک را به عنوان یک شکل کلیدی دوام زندگی مردم این کشور که امروز بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد، درک کرده و روی سازگاری مردم، به ویژه آن‌هایی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند یا از مرزهای بین‌المللی عبور می‌کنند، تکیه و تمرکز کنیم.
