گفت‌وگوی چندجانبه امنیتی مسکو؛ اجماع منطقه‌ای در مورد افغانستان دست‌یافتنی نیست
در حالی که دولت‌های منطقه تروریزم را تهدید مشترک می‌دانند و حکومت طا-لبان تاکنون رسماً از سوی هیچ کشور به رسمیت شناخته نشده است، اما اکثر کشورهای منطقه حفظ تماس با امارت اسلامی را مفید می‌دانند، یا به نمایندگان طا-لبان اجازه می‌دهند که سفارت افغانستان در کشورشان را اشغال یا به نگه داشتن سفارت‌خانه‌های خود در کابل ادامه می‌دهند
افغانستان تحت حاکمیت طا-لبان همچنان موجب نگرانی‌های امنیتی قدرت‌های منطقه است. اما نشانه‌های زیادی از حرکت به سمت یک رویکرد منطقه‌ای واحد برای مقابله با تهدید فزاینده به چشم نمی‌خورد. گفت‌وگوی دو روزه امنیتی مسکو که در ۸ و ۹ فبروری برگزار شد، بار دیگر این واقعیت را ثابت کرد.
در این گفت‌وگو که پنجمین نشست دبیران شوراهای امنیت یا مشاوران امنیت ملی کشورهای منطقه بود، نمایندگان روسیه، چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان حضور داشتند. پاکستان با این ادعا که این نشست ابتکار هند است، از آن صرف نظر کرد.
سخنگوی وزارت خارجه پاکستان گفت که تصمیم آن‌ها مبتنی بر این «ملاحظه» است که «می‌تواند کمک بهتری به قالب‌ها و جلساتی سازنده در مورد صلح در افغانستان» داشته باشد. اما مقامات پاکستانی تحت شرایطی به رسانه‌ها گفته‌اند که پاکستان بخشی از ابتکار هند در مورد افغانستان نخواهد بود. اسلام‌آباد همچنین از شرکت در سومین جلسه در دهلی‌نو در سال ۲۰۲۱ صرف نظر کرد.
با این حال، اسلام‌آباد تاکید کرد که همچنان بخشی از «رایزنی فارمت مسکو» است. فارمت مسکو در سال ۲۰۱۷ به عنوان مجمع گفت‌وگوی نمایندگان ویژه روسیه، افغانستان، هند، ایران، چین و پاکستان راه‌اندازی شد.
رقابت هند و پاکستان در افغانستان سابقه نسبتاً طولانی دارد. اسلام‌آباد دهلی‌نو را تخریب‌گر می‌داند و هند مدعی است که پاکستان سیاست مخربی را به خاطر دستیابی به عمق استراتژیک در افغانستان دنبال می‌کند. حتی پس از تسلط طا-لبان در اگست ۲۰۲۱، دو کشور دلایل چندانی برای کنار گذاشتن اختلافات خود و همکاری با یکدیگر پیدا نکردند. این رقابت، به نوعی نشان‌دهنده عدم وحدت فراگیر منطقه‌ای است که چشم‌انداز یک رویکرد واحد در قبال افغانستان را محدود می‌کند.
اجیت دووال مشاور امنیت ملی هند با انتقاد از پاکستان گفت که هیچ کشور نباید این اجازه را داشته باشد تا از خاک افغانستان برای صدور تروریزم استفاده کند. او همچنین بر تعهد دهلی‌نو به کمک به افغان‌ها تاکید کرد. با وجود شواهد اندک مبنی بر این‌که رویکار آمدن طا-لبان در افغانستان به نحوی بر شرایط امنیتی هند تأثیر گذاشته باشد، اما تهدید تروریزم از خاک افغانستان همچنان نگرانی اصلی دهلی‌نو است.
جالب اینجاست که پاکستان نیز ادعاهای مشابهی علیه طا-لبان دارد. به تاریخ ۲۴ سپتمبر ۲۰۲۲، شهباز شریف نخست وزیر پاکستان در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل به «تهدید گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان» اشاره کرد.
روسیه که همچنان نگران حضور نیروهای داعش-شاخه خراسان (ISKP) در افغانستان است، ایجاد رویکرد جدید منطقه‌ای را برای افغانستان پیشنهاد کرد. ضمیر کابلوف نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان در مصاحبه‌ای با رسانه‌ها گفت که مسکو ایجاد فارمت «G-5» شامل هند، پاکستان، ایران، چین و روسیه را برای ایجاد اجماع منطقه‌ای و «اجرای آن» پیشنهاد کرده است. و بر مبنای آن حاکمان کنونی افغانستان بدانند که باید به حرف آن‌ها گوش کنند.
اگرچه روسیه مدعی است که چین از این پیشنهاد حمایت می‌کند، اما مشخص نیست که فارمت «G-5» چه تفاوتی با «فارمت مسکو» دارد و آیا نیازی به راه‌اندازی این چارچوب جداگانه وجود دارد یا خیر.
رویکرد ایران به این موضوع نامشخص است. این کشور همراه با چین از امارت اسلامی خواسته تا از تبعیض علیه زنان دست بردارد. همزمان، تهران به تعامل دیپلماتیک با طا-لبان ادامه می‌دهد. سفیر جدید ایران در افغانستان به تاریخ ۲۳ جنوری با امیرخان متقی وزیر خارجه طا-لبان در مورد گسترش روابط و سهم آب ایران از رودخانه هیرمند رایزنی کرد. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران اوایل ماه جدی با متقی تیلفونی گفت‌وگو کرد.
در حالی که دولت‌های منطقه تروریزم را تهدید مشترک می‌دانند و حکومت طا-لبان تاکنون رسماً از سوی هیچ کشور به رسمیت شناخته نشده است، اما اکثر کشورهای منطقه حفظ تماس با امارت اسلامی را مفید می‌دانند، یا به نمایندگان طا-لبان اجازه می‌دهند که سفارت افغانستان در کشورشان را اشغال یا به نگه داشتن سفارت‌خانه‌های خود در کابل ادامه می‌دهند. چین سرمایه‌گذاری اقتصادی گسترده‌ای از جمله گسترش دهلیز اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) را در افغانستان برنامه‌ریزی کرده است.
تحکیم این اولویت‌ها در ارتباط به اهداف عملی طا-لبان را به عنوان نهادی می‌شناسد که می‌تواند در راستای خطوط مورد انتظار عمل کند. با وجود تلاش‌های مکرر برای ایجاد اجماع منطقه‌ای، این امر توانایی سایر کشورها را برای ایجاد رویکرد واحد و چانه‌زنی سخت با طا-لبان تضعیف می‌کند. فرایندهای مانند گفت‌وگوی چندجانبه امنیتی مسکو برای آوردن ثبات پایدار به افغانستان به احتمال زیاد بی‌اثر و بیهوده و بدون اهداف مشخص یکپارچه به پایان می‌رسد.
