واقعیت اتصال زمینی افغانستان با چین

مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید

خبرگزاری دید: ارتباط جاده‌ای با چین برای تجارت معنادار فرامرزی مناسب نیست. هنوز هم چهار ساعت طول می‌کشد تا مسافت ۱۵۰ کیلومتری فیض‌آباد – مرکز ولایت بدخشان – تا اشکاشم در مرز افغانستان-تاجیکستان در دهلیز واخان طی شود. چهار ساعت دیگر طول می‌کشد تا ۸۰ کیلومتر بعدی طی شود تا در یک مسیر خاکی فرسوده به شهری به نام خندود برسید. بعد از خندود، به سختی می‌توان از جاده‌ای نام برد؛ فقط یک مسیر خاکی با چندین گذرگاه آبی دشوار وجود دارد که ممکن پس از ۸ تا ۱۰ ساعت سفر طاقت‌فرسا در میان بیابان‌های دست‌نخورده به مرز چین برسید. تصور کامیون‌های مملو از کالا برای عبور از این منطقه دشوار است.

با نگاهی به نقشه افغانستان، نوار باریکی از زمین را می‌بینیم که از قسمت شمالی به سمت شمال شرقی بیرون زده است. این راهرو که دهلیز واخان نامیده می‌شود، ساختار استعماری برای حفظ مرزهای شبه‌قاره هند است، که در آن زمان امپراتوری بریتانیا و امپراتوری روسیه را از همدیگر جلوگیری می‌کرد. امروز، دهلیز واخان به طول ۳۵۰ کیلومتر و عرض ۱۶ تا ۶۴ کیلومتر، پاکستان و تاجیکستان را جدا می‌کند و به مرز کوتاه ۹۲ کیلومتری با ولایت پهناور سین کیانگ چین ختم می‌شود.
این نوار کوچک زمینی حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد، اما اهمیت راهبردی‌اش را می‌توان از این واقعیت سنجید که ناتو در زمان حضورش در افغانستان، کمپ نظامی در این منطقه ایجاد کرد اما برای جلوگیری از تشدید تنش جیوپولیتیکی هرگز نیروی در آن‌جا مستقر نکرد. چینایی‌ها همچنین در سال ۲۰۱۸ گشت‌زنی‌های مشترکی را با نیروهای افغانستان در این منطقه انجام دادند و مذاکراتی را با مقامات افغانستان برای ساخت پایگاه نظامی در این منطقه آغاز کردند.

گمان می‌رود که چین یک مرکز نظامی مخفی را در شهر منزوی شیماک تاجیکستان، در ۳۰ کیلومتری مرز تاجیکستان و حدود ۱۴ کیلومتر فاصله با مرز افغانستان اداره می‌کند، تا بر فعالیت‌ها در این منطقه مرزی مهم نظارت داشته باشد.
دهلیز واخان علاوه بر اهمیت راهبردی، اکنون به‌طور گسترده در افغانستان به عنوان مجرای احتمالی تجارت مستقیم با چین دیده می‌شود. در حال حاضر، هیچ پیوند تجاری در این مرز مشترک کوچک وجود ندارد. در عوض، تجارت افغانستان با چین از طریق کشورهای ثالث مانند پاکستان انجام می‌شود.
با توجه به افزایش منافع معدنی در افغانستان پس از سرمایه‌گذاری در معادن مس و مس عینک لوگر، چینایی‌ها در ماه می ۲۰۲۱ در ساخت جاده واخان به‌طور تخمینی ۵.۰۷ میلیون دالر به افغانستان کمک کردند. این پروژه اندکی قبل از تصرف کابل توسط طالبان در ماه آگست ۲۰۲۱ و سقوط حکومت جمهوری آغاز شد. حکومت موقت طالبان پس از به‌دست گرفتن کنترل این پروژه، به کار روی جاده آن ادامه داد.
مشخص نیست که آیا دولت چین به تامین مالی این پروژه ادامه می‌دهد یا این‌که چه مقدار از این جاده طولانی تاکنون ساخته شده است. با این حال، در سپتمبر ۲۰۲۳، سفیر طالبان در چین با مقامات چینایی در مورد آغاز تردد از طریق دهلیز واخان گفت‌وگو کرد. امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه طالبان نیز در دیدار با وانگ یی وزیر امور خارجه چین در حاشیه سومین مجمع همکاری بین‌المللی ترانس-هیمالیا در اکتوبر ۲۰۲۳، گشایش یک دهلیز تجاری از طریق واخان با چین را مطرح کرد.
در ماه جنوری، یک مقام حکومت طالبان از ولایت بدخشان افغانستان دیدن کرد و همچنین والی این ولایت از تکمیل ساخت یک جاده ارتباطی تا مرز چین خبر داد.
با وجود اعلام تکمیل این پروژه، ارتباط جاده‌ای با چین برای تجارت معنادار فرامرزی مناسب نیست. هنوز هم چهار ساعت طول می‌کشد تا مسافت ۱۵۰ کیلومتری فیض‌آباد – مرکز ولایت بدخشان – تا اشکاشم در مرز افغانستان-تاجیکستان در دهلیز واخان طی شود. چهار ساعت دیگر طول می‌کشد تا ۸۰ کیلومتر بعدی طی شود تا در یک مسیر خاکی فرسوده به شهری به نام خندود برسید. بعد از خندود، به سختی می‌توان از جاده‌ای نام برد؛ فقط یک مسیر خاکی با چندین گذرگاه آبی دشوار وجود دارد که ممکن پس از ۸ تا ۱۰ ساعت سفر طاقت‌فرسا در میان بیابان‌های دست‌نخورده به مرز چین برسید. تصور کامیون‌های مملو از کالا برای عبور از این منطقه دشوار است.
بنابراین، در حالی که برخی تحلیل‌گران بر این باورند که چین به دلیل کمبود زیرساخت‌های گمرکی در مرز و نگرانی‌های امنیتی از افغانستان، تصمیم به باز نکردن این مسیر گرفته است – به‌رغم ادعای طالبان مبنی بر تکمیل جاده – همچنان جاده‌ای ادامه ندارد. چالش اولیه این است که بیشتر تجارت چین با افغانستان – بالغ بر ۱.۳۳ میلیارد دالر در ۲۰۲۳ و بسیار به نفع چین – از طریق مسیر دریایی بنادر پاکستان در کراچی انجام می‌شود.
در سپتمبر ۲۰۲۲، چین با ارسال اولین محموله باری از کاشغر به افغانستان از طریق مسیر قرقیزستان-ازبیکستان تلاش کرد از مسیر زمینی برای تجارت با افغانستان استفاده کند. این محموله نه روز بعد به شهر حیرتان ولایت بلخ افغانستان در مرز با ازبیکستان رسید.
برای کوتاه‌تر کردن زمان، در آگست ۲۰۲۳، چین برای اولین بار از دهلیز جاده‌ای ارتقا یافته تحت دهلیز اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) برای محموله‌های صادراتی‌اش به افغانستان استفاده کرد. شش روز طول کشید تا این محموله به کابل رسید.

چین حتی در ماه می، یک مرکز لوجستیکی جدید را در کاشغر افتتاح کرد تا از کلیه خدمات ترانزیت کلیدی مانند ترخیص کالا از گمرک، انبارداری، جابجایی محموله، توسعه مسیر و تطبیق ظرفیت حمل و نقل زیر یک سقف نظارت کند. هدف این مرکز، که اولین محموله را در ماه آگست از طریق پاکستان به افغانستان ارسال کرد، تسهیل تجارت زمینی با قرقیزستان، پاکستان و ازبیکستان و همچنین افغانستان است.
با در نظر گرفتن غیرممکن بودن تجارت بین افغانستان و چین از طریق دهلیز واخان و سرمایه‌گذاری بزرگ چین روی زیرساخت‌های حمل و نقل پاکستان، این کشور همچنان بهترین مسیر ممکن برای تجارت بین غرب چین و افغانستان است. با این حال، با توجه به درگیری‌های مداوم پاکستان با حکومت طالبان در افغانستان به‌خاطر نگرانی‌های تروریزم، دو گذرگاه مرزی اصلی پاکستان با افغانستان در تورخم و چمن طی یک سال گذشته مدام بسته بوده است.
این وضعیت باید تغییر کند. از یک سو، وضعیت ناپایدار اقتصادی پاکستان ایجاب می‌کند که از رویکرد امنیتی محورش به سمت رویکرد جیواکونومیک حرکت کند. از سوی دیگر، وضعیت در حال تحول خاورمیانه می‌تواند به‌طور جدی بر تلاش‌های افغانستان محصور در خشکی در خصوص تجارت از طریق بنادر ایران تاثیر بگذارد. بنادر ایران، یکی از معدود گزینه‌های افغانستان برای ترانزیت است.
از آن‌جایی که پاکستان برای ارتباط تجاری چین با افغانستان احتمالا مهم باقی می‌ماند، پکن می‌تواند در تضمین این‌که مسایل امنیتی بین اسلام‌آباد و کابل حل و فصل شود یا حداقل از سرایت آن به سایر ابعاد روابط مانند تجارت و روابط مردم-مردم جلوگیری شود، نقشی ایفا کند. چنین رویکردی به نفع هر سه کشور خواهد بود.

نویسنده: آریش یو. خان
منبع: دیپلمات – Diplomat