تعامل عملی ازبیکستان با افغانستان؛ برای منطقه مهم است

مترجم: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید

خبرگزاری دید: ازبیکستان مایل است با حمایت هند از خط راه‌آهن پیشنهادی از ترمذ تا مزار شریف، کابل و تا پیشاور در پاکستان استفاده کند. یک شاخه این خط‌آهن به سمت هرات و سپس به سمت ایران در نظر گرفته شده است. ازبیک‌ها اطمینان دارند که در زمان مناسب، هند نیز از این ارتباط سود خواهد برد.

در جریان سفر اخیرم به تاشکند، در ۲۵ اکتوبر ۲۰۲۴ در میزگرد «سیاست خارجی ازبیکستان: بلندنظری و شکوفایی برای صلح» شرکت کرده بودم. سخنرانان، سیاست‌گذاران برجسته با تجربه طولانی در دیپلماسی و روابط بین‌الملل بودند.

سناتور صادق صفایف، وزیر امور خارجه سابق ازبیکستان، سیاست این کشور را با تاکید بر «مدیریت مرزها» به‌ویژه با همسایگان آسیای مرکزی، «عمل‌گرایانه» تعریف کرد. او گفت که ازبیکستان سیاست خارجی “فعال” دارد و در حال ظهور به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در آسیای مرکزی و فراتر از آن است.

سیاست همسایگی عملگرایانه ازبیکستان در روابطش با نهادهای حاکم در افغانستان برجسته است و بلافاصله پس از آگست ۲۰۲۱ به آرامی از به‌رسمیت شناختن و پشتیبانی از دولت غنی به سمت پذیرش ضمنی حکومت طالبان روی آورده است.
در این میزگرد، عصمت‌الله ایرگشف، نماینده ویژه رییس جمهور ازبیکستان برای افغانستان نظراتش را در مورد “دستیابی به صلح پایدار در افغانستان به‌عنوان راهبرد اساسی سیاست خارجی ازبیکستان” شریک ساخت. وی گفت که ازبیکستان خواستار روابط دوستانه با همه همسایگانش است و به دخالت در امور داخلی هیچ کشوری تمایل ندارد. وی خاطرنشان کرد که ازبیکستان از دهه ۱۹۹۰ و پس از ۲۰۲۱ با جنبش طالبان تماس داشته است. ازبیکستان می‌تواند پلی بین جامعه جهانی و حکومت طالبان باشد. هرگونه مقاومت مسلحانه در برابر حکومت طالبان بیهوده است و فقط منجر به خونریزی و هرج و مرج بیشتر در افغانستان و طولانی‌شدن رنج مردم خواهد شد.

عبدالله عارف‌اف، نخست‌وزیر ازبیکستان، از ۱۷ تا ۱۸ آگست ۲۰۲۴ برای “تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه” به کابل سفر کرد. نمایشگاه محصولات ازبیکستان توسط نخست‌وزیر این کشور در کابل افتتاح شد. این بالاترین سفر یک مقام خارجی به افغانستان پس از تسلط طالبان بود. در این سفر تجارت و سرمایه‌گذاری به ارزش بیش از ۲ میلیارد دالر از جمله پروژه ۱۰۰ میلیون دالری توسعه میدان‌های گازی در افغانستان به بحث گرفته شد. یک موافقت‌نامه تجارت ترجیحی از اول اکتوبر به اجرا گذاشته شد که عوارض واردات ۱۴ نوع کالا را حذف می‌کند. همچنین الزامات بهداشتی گیاهی برای محصولات کشاورزی افغانستان توسط گمرکات ازبیکستان کاهش یافت.

گزارش‌هایی وجود دارد که پنبه افغانستان را کارخانه‌های ریسندگی ازبیکستان تامین می‌کنند. همچنین، توافق‌نامه‌ای برای پالایش نفت خام افغانستان در پالایشگاه فرغانه در ازبیکستان به میان آمد.
در طول این سفر فرصتی برای بازدید از مرکز تجارت بین‌المللی ترمز که از منطقه آزاد آیریتوم برای تجارت آزاد با افغانستان طراحی شده است، فراهم شد. “پل دوستی” طولانی بر روی آمو دریا که ترمز را به حیرتان در افغانستان متصل می‌کند. افغانستانی‌ها تا ۱۵ روز به بازدید بدون ویزا برای اقامت مجاز هستند. آن‌ها مجاز به آوردن و بردن کالاها تا ۱۰ کیلوگرم بدون عوارض هستند. ازبیک‌ها مجاز هستند تا ۳۰۰ دالر کالاهای افغانستانی را بدون معافیت بخرند.

بیش از ۵ هزار مرد، زن و کودک افغانستانی روزهای جمعه از این مجتمع دیدن می‌کنند تا غذاهای مارک غربی را امتحان و اوقات خوشی را برای فرار از جامعه سخت‌گیر افغانی سپری کنند.
ازبیکستان خود را به‌عنوان نقطه ترانزیتی برای تجارت منطقه‌ای با افغانستان قرار می‌دهد. روزانه بیش از ۲۰۰ کامیون بزرگ از پل دوستی وارد افغانستان می‌شوند. بیشتر کمک‌های غرب و سازمان ملل به افغانستان از این مسیر تامین می‌شود. تجارت ازبیکستان و افغانستان در سال ۲۰۲۳ میلادی ۹۰۰ میلیون دالر بود و احتمالاً در سال ۲۰۲۵ به ۱.۵ میلیارد دالر افزایش خواهد یافت.

ظاهراً حکومت طالبان فعالیت‌های تروریست‌های جنبش اسلامی ازبیکستان (IMU) علیه این کشور را کنترل کرده است. اما ادامه تولید بالای مواد مخدر در افغانستان همچنان موجب نگرانی است. منبع دیگر اصطکاک روابط دوجانبه حفر یک کانال ۲۸۵ کیلومتری از قوش‌تپه توسط افغانستان است تا آب‌های آمودریا را برای آب‌یاری منحرف کند. پس از اتمام آن، ازبیکستان و ترکمنستان احتمالاً ۱۵ درصد از مصرف خود را از این رودخانه عظیم از دست خواهند داد. ازبیک‌ها حق افغانستان برای استفاده از این آب‌ها را می‌پذیرند، اما از این که این کانال به شیوه‌ای ابتدایی حفر می‌شود که منجر به هدر رفتن مقدار عظیم آب می‌شود، ناراحت هستند. ازبیک‌ها متخصص‌های را برای پوشش این کانال جهت جلوگیری از نشت اعزام کرده‌اند.

ازبیکستان پس از آگست ۲۰۲۱ سفیرش را در کابل حفظ کرد، اما وی استوارنامه جدیدی به “امارت اسلامی افغانستان” تقدیم نکرده است. به تازگی از نماینده حکومت طالبان در تاشکند پذیرایی شد. با این حال، او اجازه ندارد پرچم امارت را به اهتزاز درآورد یا نام امارت اسلامی را بر روی ساختمان سفارت به نمایش بگذارد.

ازبیکستان مایل است با حمایت هند از خط راه‌آهن پیشنهادی از ترمز تا مزار شریف، کابل و تا پیشاور در پاکستان استفاده کند. یک شاخه این خط‌آهن به سمت هرات و سپس به سمت ایران در نظر گرفته شده است. ازبیک‌ها اطمینان دارند که در زمان مناسب، هند نیز از این ارتباط سود خواهد برد.

در میان کشورهای دوست، ازبیکستان نزدیک‌ترین ارتباط، تماس و تفاهم مداوم را با حکومت طالبان دارد. به بلوک جنوبی توصیه می‌شود که سیاستش را در قبال افغانستان با ازبیکستان هماهنگ کند و بر کمک‌های بشردوستانه جهت کاهش درد و رنج مردم افغانستان متمرکز شود. هر نوع تعامل اقتصادی ممکن پس از آن اتفاق افتد.

نویسنده: سکند رنجان طیال، سفیر سابق هند در جمهوری کوریا و ازبیکستان

منبع: بنیاد بین‌المللی ویوکاناندا – Vivekananda International Foundation