احیای تاپی؛ نقطه عطف اتصال منطقه‌ای و رشد اقتصادی
مترجم: سید‌طاهر مجاب – خبرگزاری دید
خبرگزاری دید: در حالی که خط لوله تاپی پیشرفت بزرگی در همکاری‌های منطقه‌ای انرژی است، اما موفقیت آن به‌ثبات و امنیت افغانستان بستگی دارد. دوام بلندمدت این پروژه به همکاری پایدار میان ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند و همچنین تعهد جمعی برای غلبه بر چالش‌هایی متکی است که ممکن به‌وجود آید. با تضمین یک محیط امن و تقویت مشارکت‌های قوی، خط لوله تاپی این پتانسیل را دارد که به سنگ بنای توسعه اقتصادی، امنیت انرژی و یکپارچگی منطقه‌ای تبدیل شود که به نفع همه کشورهای شرکت کننده است.
احیای خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (تاپی) نقطه عطفی برای اتصال منطقه‌ای و رشد اقتصادی در آسیای جنوبی و مرکزی است. در ماه سپتمبر، مقامات طالبان و ترکمنستان پروژه تاپی را برای دومین بار در سال جاری بدون نمایندگان هند و پاکستان راه‌اندازی کردند.
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت سرپرست، به تازگی از آغاز کار عملی این خط لوله در افغانستان خبر داد؛ پروژه‌ای با پتانسیل تغییر چشم‌انداز انرژی منطقه.
با بسیج تجهیزات فنی و استخدام نیروی کار، این ابتکار سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را انتقال می‌دهد. در عین حال، هزاران شغل ایجاد می‌کند و نزدیک به ۱ میلیارد دالر درآمد سالانه برای افغانستان دارد. در نتیجه، خط لوله تاپی در کنار سایر پروژه‌های آتی مانند کاسا-۱۰۰۰، امیدی برای احیای اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای افغانستان در نظر گرفته می‌شود. از زمان تسلط طالبان بر این کشور، آغاز پروژه تاپی در خاک افغانستان یکی از دستاوردهای مهم حکومت سرپرست تلقی می‌شود.
خط لوله تاپی که ابتدا در ۱۹۹۷ در زمان حکومت قبلی طالبان پیشنهاد شد، پس از سرنگونی آن‌ها در ۲۰۰۱ توسط ایالات متحده با تاخیرهای قابل توجهی مواجه شد. بخش افغانستان این خط لوله به وسعت ۸۱۶ کیلومتر از ولایات هرات، فراه، نیمروز، هلمند و قندهار عبور خواهد کرد.
این خط لوله از میدان گازی گالکینیش در ترکمنستان سرچشمه می‌گیرد و ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به افغانستان، پاکستان و هند را دارد. بر اساس قرارداد با ترکمنستان، افغانستان طی ۳۰ سال سه میلیارد متر مکعب گاز خریداری خواهد کرد. علاوه بر این، دوازده پمپ فشار در امتداد خط لوله نصب خواهد شد که پنج تای آن‌ها در افغانستان قرار خواهد گرفت که اهمیت این پروژه را در تامین نیازهای انرژی این کشور و ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد.
بنابراین، انجمن صنعت‌گران افغانستان تکمیل پروژه تاپی را تقویت رشد و توسعه اقتصادی کشور می‌داند. عبدالجبار صافی رییس این انجمن با تاکید بر اهمیت این پروژه اظهار داشت که هزاران فرصت شغلی ایجاد می‌شود. وی همچنین تاکید کرد که منطقه جنوب غرب افغانستان با تطبیق پروژه تاپی که ساخت زیرساخت‌های گاز، شبکه‌های برق، راه‌آهن و جاده‌ها را تسهیل می‌کند، به یک قطب اقتصادی تبدیل می‌شود و ظرفیت‌های اقتصادی این کشور را بیشتر می‌کند.
متعاقباً، آسیای مرکزی و آسیای جنوبی میزبان شبکه پیچیده‌ای از خطوط لوله انرژی هستند که بسیاری از آن‌ها به‌دلیل تنش‌های جئوپولیتیک و سیاست واقعی با مانع مواجه شده اند. اختلافات دوجانبه و دخالت نیروهای خارجی، جیواکونومیک منطقه را مختل کرده است و کشورهای غنی از منابع را با چالش‌های مهمی روبرو کرده است.
با وجود این موانع، منطقه که با کمبود انرژی مواجه است، مصمم است بر این محدودیت‌ها غلبه کند و چندین پروژه فرامنطقه‌ای در دست اجراست. پروژه‌های کلیدی شامل تاپی، کاسا-۱۰۰۰، و خط لوله گاز ایران-پاکستان (که قبلاً خط لوله ایران-پاکستان-هند بود)، و همچنین طرح‌های مختلف راه‌آهن و شبکه جاده‌ای است. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه مانند پروژه ۲.۵ میلیارد دالری خط لوله گاز پاکستان با مشارکت روسیه و پاکستان نیز در حال انجام است که هدف آن رفع نیازهای انرژی منطقه است.
در جولای ۲۰۲۴، پاکستان و ترکمنستان توافق کردند که پیشرفت پروژه خط لوله گاز تاپی را تسریع و بر تعهد خود به ادامه همکاری تاکید کردند. این توافق در جریان دیدار دکتر مصدق ملک وزیر نفت فدرال پاکستان و رشید مردوف وزیر خارجه ترکمنستان در پاکستان منعقد شد.
با به ثمر نشستن پروژه تاپی، فرصت قابل توجهی برای پاکستان ایجاد می‌شود. در شرایطی که این کشور با فشار فزاینده‌ای برای تامین نیازهای انرژی داخلی و صنعتی‌اش از طریق واردات پرهزینه گاز LNG مواجه است، پاکستان این چانس را دارد که با پیگیری خط لوله ایران و پاکستان، وابستگی‌اش به واردات گران‌قیمت را کاهش دهد.
متأسفانه، پروژه سه‌جانبه خط لوله ۷.۵ میلیارد دالری ایران-هند-پاکستان با عقب‌نشینی هند شکست خورد و پاکستان هنوز خط لوله ۸۰ کیلومتری را که گوادر را به مرز ایران متصل می‌کند، تکمیل نکرده است. با وجود سرمایه‌گذاری بیش از ۲ میلیارد دالری تهران و تلاش‌هایش برای رساندن این خط لوله به خاک پاکستان، این پروژه تا حد زیادی راکد مانده و با غفلت فراموش شده است.
ناتوانی پاکستان در پیشبرد خط لوله گاز ایران، روابط با تهران را تیره کرده و منجر به اعمال جریمه بالقوه بیش از ۱۸ میلیارد دالر برای نقض توافق شده است. این وضعیت همچنین تنش‌های دیپلماتیک را با واشنگتن به‌وجود آورده است، زیرا اسلام‌آباد نتوانست معافیت از مجازات‌ها را تضمین کند.
در نتیجه، نیاز مبرم پاکستان به انرژی برآورده نشده و چشم‌انداز تقویت روابط جئواکونومیک با کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران و هند، تضعیف شده است. برای رسیدگی به این معضل، پاکستان باید رویکرد دیپلماتیک زیرکانه‌تری اتخاذ کند و در تامین انرژی آینده‌اش، موضعی اصولی و مستقل اتخاذ کند.
علاوه بر این، احیای خط لوله تاپی پتانسیل قابل توجهی برای امنیت انرژی و رشد اقتصادی هند دارد. خط لوله تاپی به‌عنوان بخش مهم تلاش‌های هند برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی‌اش، می‌تواند واردات گاز طبیعی از ترکمنستان را تسهیل و ضمن کاهش اتکا به منابع سنتی، عرضه انرژی هند را افزایش دهد.
این پروژه همچنین با منافع راهبردی هند در تقویت روابط با آسیای مرکزی و بهبود ارتباط منطقه‌ای همسو است. با این حال، اجرای موفقیت‌آمیز آن به غلبه بر چالش‌های جیوپولیتیکی، از جمله نگرانی‌های امنیتی در افغانستان و پاکستان، و همچنین هماهنگی دیپلماتیک با سهامداران دخیل در پروژه بستگی دارد.
علاوه بر این، علاقه فزاینده روسیه به خط لوله تاپی با عوامل راهبردی و اقتصادی هدایت می‌شود. در بحبوحه تحریم‌های غرب پس از حمله به اوکراین، مسکو به‌دنبال تقویت روابطش با عشق‌آباد و انتقال صادرات انرژی از اروپا به جنوب آسیا است که می‌تواند مشارکت این کشور در تاپی را حیاتی سازد.
این امر نه تنها می‌تواند نفوذ روسیه را در منطقه تقویت کند، بلکه می‌تواند زیرساخت‌های انرژی را در سراسر آسیای مرکزی و جنوبی یکپارچه کند. در ۲۰۲۳، شرکت دولتی گازپروم روسیه برنامه‌هایی را برای لغو جریان گاز در خطوط لوله دوران شوروی فاش کرد. با این حال، نگرانی‌های امنیتی، به‌ویژه از سوی گروه‌های شبه‌نظامی در افغانستان، چالش‌های مهمی برای اجرای این خط لوله ایجاد می‌کند.
در پایان، در حالی که خط لوله تاپی پیشرفت بزرگی در همکاری‌های منطقه‌ای انرژی است، اما موفقیت آن به‌ثبات و امنیت افغانستان بستگی دارد. دوام بلندمدت این پروژه به همکاری پایدار میان ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند و همچنین تعهد جمعی برای غلبه بر چالش‌هایی متکی است که ممکن به‌وجود آید. با تضمین یک محیط امن و تقویت مشارکت‌های قوی، خط لوله تاپی این پتانسیل را دارد که به سنگ بنای توسعه اقتصادی، امنیت انرژی و یکپارچگی منطقه‌ای تبدیل شود که به نفع همه کشورهای شرکت کننده است.
نویسنده: سایما افضل
منبع: مدرن دیپلماسی – Modern Diplomacy
