نزدیکی هند و افغانستان؛ انزوای بیشتر پاکستان
مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
خبرگزاری دید: برای درک انگیزه‌های نهفته در ارتباط هند با رهبری طالبان، دو دیدگاه مطرح می‌شود. از یک سو، از زمان خروج ایالات متحده از افغانستان در ۲۰۲۱، دهلی نو نسبت به تهدید تروریزم ناشی از افغانستان محتاط بوده است. نگرانی‌ها در مورد حمایت آشکار یا پنهان طالبان از گروه‌های تروریستی مانند القاعده و به‌ویژه گروه‌های دشمن هند مانند لشکر طیبه (LeT) و جیش محمد (JeM) دهلی‌نو را آزار داده است.
در ۸ جنوری، ویکرام مصری، وزیر امور خارجه هند، با مولوی امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه حکومت سرپرست افغانستان در دبی دیدار کرد. این عالی‌ترین دیدار میان هند و نمایندگان امارت اسلامی، زمان‌بندی آن پس از حملات هوایی پاکستان در افغانستان و بیانیه قوی هند در حمایت از طالبان منجر به بحث‌هایی در مورد یک “محور” و “تغییر” ظاهری در نحوه تعامل هند با افغانستان شد. سه سال و نیم پس از قدرت‌گیری طالبان در کابل و سازماندهی سقوط دولت جمهوری وقت، رویکرد دهلی‌نو در قبال این کشور واقعاً در حال تحول بوده است.
بر اساس بیانیه مطبوعاتی وزارت امورخارجه هند، در دستور کار این نشست بحث و بررسی پیرامون روابط دوجانبه و تحولات منطقه بود. هند با تکرار پیوندهای بنیادی قوی بین مردم هند و افغانستان موافقت کرد که “حمایت بشردوستانه و توسعه‌ای” را به این کشور ارایه دهد.
دهلی نو به مشارکت در پروژه‌های توسعه‌ای در آینده نزدیک متعهد شد. همچنین هند وعده حمایت مادی در بخش بهداشت، توانبخشی پناهندگان و همکاری کلی در کریکت را داد. هند همچنین بر اهمیت بندر چابهار هم برای اهداف تجاری و هم برای تسهیل ارایه کمک‌های بشردوستانه به افغانستان تاکید کرد. دهلی نو همچنین از حساسیت طرف افغانستان نسبت به نگرانی‌های امنیتی‌اش ابراز خرسندی کرد و دو طرف توافق کردند تماس‌شان را در سطوح مختلف ادامه دهند.
از زمان بازگشت طالبان به کابل در آگست ۲۰۲۱، سیاست دهلی نو را می‌توان به بهترین شکل ممکن به‌صورت موقت و تدریجی توصیف کرد که بر اساس چگونگی وضعیت در کشور شکل گرفته است.
با تشدید درگیری‌ها، دهلی نو ابتدا کرکره‌های کنسولگری خود در هرات و قندهار را پایین آورد و به تعقیب سفارتش را در کابل تخلیه کرد و روادید از قبل موجود برای چندین شهروند افغانستانی را لغو کرد.
در ماه‌های اولیه سقوط کابل، دهلی‌نو از طالبان خواست تا دولت فراگیر تشکیل دهند و به امنیت هند و سایر نگرانی‌های مرتبط احترام بگذارند.
در حالی که دهلی نو همچنان از طالبان می‌خواست دولت فراگیر تشکیل دهند و از حقوق زنان حمایت کنند، اما اخبار مربوط به دهلی نو که به اعضای طالبان اجازه می‌داد در دوره‌های آموزشی وزارت خارجه این کشور شرکت کنند، بر تغییر مسیر سیاست هند تاکید کرد.
در نوامبر ۲۰۲۳، سفارت افغانستان در این کشور نیز درگیر یک جنجال شد و دیپلمات‌های دوره جمهوری سفارت را ترک و اعلام کردند که به دلیل عدم حمایت هند و افزایش فشار طالبان، قادر به انجام موثر وظایف خود نیستند. کنسولگری در بمبئی و حیدرآباد نیز به تعقیب تحت کنترل طالبان قرار گرفت.
در سه سال و نیم گذشته تعداد تعاملات بین دو طرف نیز افزایش یافته است. هند همچنین در ابتکار همکاری منطقه‌ای افغانستان در جنوری ۲۰۲۴ شرکت کرد و نمایندگانی از طالبان در نشست‌های اداره تنظیم مقررات مخابرات هند شرکت کردند.
وزیر امور خارجه هند چند روز پیش از دیدار در دوبی با معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران نیز ملاقات کرد. دو کشور بر اهمیت بندر چابهار برای بازسازی و توسعه افغانستان تاکید کردند.
این تحولات در پی توافق امضاشده بین ایران و هند در ماه می ۲۰۲۴ جهت توسعه و بهره‌برداری از این بندر صورت گرفت. این فوریت فزاینده طرف‌ها جهت استفاده از این بندر برای کاهش وابستگی افغانستان به بندر کراچی و گوادر پاکستان و تقویت ارتباطات تجاری با این کشور را نشان می‌دهد.
تصمیم هند برای گسترش کمک‌هایش از بشردوستانه به جنبه‌های توسعه‌ای نیز نشان‌دهنده تمایل رو‌به‌رشد دهلی نو برای حمایت از مردم افغانستان است.
در تلاش برای درک انگیزه‌های نهفته در ارتباط هند با رهبری طالبان، دو دیدگاه مطرح می‌شود. از یک سو، از زمان خروج ایالات متحده از افغانستان در ۲۰۲۱، دهلی نو نسبت به تهدید تروریزم ناشی از افغانستان محتاط بوده است. نگرانی‌ها در مورد حمایت آشکار یا پنهان طالبان از گروه‌های تروریستی مانند القاعده و به‌ویژه گروه‌های دشمن هند مانند لشکر طیبه (LeT) و جیش محمد (JeM) دهلی‌نو را آزار داده است.
گزارش‌های تیم تحلیلی حمایت و نظارت بر تحریم‌های سازمان ملل مبنی بر حضور این گروه‌ها و تهدید فزاینده داعش خراسان (ISKP) این نگرانی‌ها را بیشتر تقویت کرده است. بنابراین، بزرگ‌ترین نگرانی هند جلوگیری از ظهور (دوباره) افغانستان به‌عنوان تهدید بوده است. بنابراین، تلاش‌های هند برای تعامل با این گروه از این اجبار امنیتی ناشی می‌شود.
از سوی دیگر، وضعیت موجود در منطقه، دسترسی هند به حکومت در کابل را تضمین می‌کند تا ظاهراً بر اوضاع داخل این کشور تاثیر بگذارد. دهلی نو به این ترتیب فعالانه تلاش می‌کند تا شرط‌هایش را در افغانستانِ تغییریافته تضمین کند.
از زمان بازگشت طالبان، سایر کشورهای منطقه مانند روسیه، چین، ایران، قزاقستان، ترکمنستان، ازبیکستان، و اکنون حتی تاجیکستان، گام‌های مثبتی برای عادی‌سازی روابط با طالبان برداشته‌اند. سفارتخانه‌های افغانستان در تمامی این کشورها تحت کنترل طالبان است. قزاقستان و ازبیکستان هر دو گروه طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی‌اش حذف کرده اند.
در عین حال، پارلمان روسیه به تازگی قانونی را تصویب کرد که در نتیجه به این کشور اجازه می‌دهد گروه‌هایی مانند طالبان را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کند. از سوی دیگر، چین در عادی‌سازی روابطش فعال‌ترین بوده است – انتصاب سفرای جدید میان دو طرف، امضای قراردادهای معدنی و سایر معادن، داشتن تعاملات منظم با اعضای امارت اسلامی و گفت‌وگو در مورد گسترش دهلیز اقتصادی چین و پاکستان در این کشور. در حالی که همه این کشورها نگرانی‌های امنیتی دارند، تعامل فعالانه آن‌ها دهلی نو را بر آن داشته تا اقداماتش را افزایش دهد. روابط رو به وخامت بین افغانستان و پاکستان نیز به دهلی نو فضای کافی برای تامین منافعش را داده است.
در آخرین هفته سال ۲۰۲۴، پاکستان حملات هوایی را علیه افغانستان انجام داد و ظاهراً اعضای تحریک طالبان پاکستان (TTP) را هدف قرار داد، که از زمان بازگشت طالبان، حملات بی‌وقفه‌ای علیه پاکستان انجام داده است. بر اساس گزارش‌ها، این حملات غیرنظامیان را متاثر کرد و ۵۱ نفر در ولایت پکتیکا کشته شدند. هند در ۶ جنوری بیانیه‌ای منتشر کرد و پاکستان را محکوم و متهم کرد که همسایگانش را مسئول مشکلات خود می‌داند. بیانیه حمایت از افغانستان در قبال این درگیری و پس از آن نشست دوبی، هر دو واضح ساخت که حضور هند به هدف منزوی کردن پاکستان در منطقه گسترش می‌یابد.
در بیانیه رسمی وزارت امور خارجه امارت اسلامی، طالبان از هند به عنوان بازیگر کلیدی اقتصادی و منطقه‌ای یاد کرده و تمایلش را برای تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با این کشور ابراز کرد. به گفته آن‌ها، افغانستان هیچ کشوری را تهدید نمی‌کند. آن‌ها از هند خواستند تا رژیم ویزا را آزاد کند و اظهار داشتند که رفتار آن‌ها با کشور – به ویژه کنترل تجارت مواد مخدر و کاهش فساد – مورد ستایش جانب هند قرار گرفته است. با آن‌که در بیانیه مطبوعاتی هند هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشد، اما قصد فزاینده امارت اسلامی را برای تعامل بیشتر با هند نشان داد.
با وجود این‌که هند و سایر کشورهای منطقه واقعیت همکاری با طالبان را می‌پذیرند، اما وضعیت مردم افغانستان همچنان وخیم است. حکومتی که به‌شدت از فشارهای بین‌المللی بر سیاست‌های داخلی‌اش مصئون می‌ماند، در بلندمدت می‌تواند منافع سایر کشورها را به‌طور منفی تحت تاثیر قرار دهد.
با آن‌که هند اکنون فضای بیشتری برای تامین منافعش دارد، دهلی نو باید راه‌هایی را بیابد تا ارتباطش را با طالبان و نگرانی‌های مردم افغانستان که پس از بازگشت این گروه بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، هماهنگ کند.
نویسندگان: هاش وی. پنت، معاون مطالعات و سیاست خارجی در بنیاد تحقیقات دیدبان (ORF) دهلی نو
شیوام شخاوت، عضو مطالعات محلی بنیاد تحقیقاتی دیدبان
منبع: اوپن – OPEN