تعلیق معاهده آب‌های سند؛ برآیند احتمالی وارونه
خبرگزاری دید: تصمیم هند برای تعلیق معاهده آب‌های سند یک قمار جدی محسوب می‌شود. این تصمیم می‌تواند در پاکستان آشوب و بی‌ثباتی ایجاد کند؛ زیرا رود سند شریان حیاتی پاکستان است. این می‌تواتد دو کشور مسلح به سلاح‌های هسته‌ای را به آستانه یک جنگ تمام‌عیار در آینده نزدیک بکشاند.
تنش‌ها میان هند و پاکستان، رقبای مجهز به سلاح‌های هسته‌ای، پس از حمله مسلحانه در پهلگام کشمیر تحت اداره هند که منجر به کشته شدن حداقل ۲۶ گردشگر شد، به شدت افزایش یافته است. این حمله، واکنش‌های خشمگینانه‌ای برای انتقام‌جویی در هند برانگیخته است. بدون ارائه هیچ مدرکی، هند پاکستان را مسوول این حمله دانسته و مجموعه‌ای از اقدامات را روی دست گرفت. این اقدامات شامل قطع خدمات ویزا برای پاکستانی‌ها، تنزل روابط دیپلماتیک و از همه مهم‌تر تصمیم یکجانبه تعلیق معاهده تاریخی آب‌های سند می‌شود.
معاهده آب‌های سند (IWT) توافقی برون‌مرزی در مورد منابع آبی است که در ۱۹۶۰ امضا شد و به دو کشور هند و پاکستان، اجازه می‌دهد از آب حوزه رودخانه سند استفاده کنند. این توافقنامه، با وجود بسیاری از درگیری‌ها، قطع روابط دیپلماتیک و تنش‌های همیشگی، بیش از ۶۰ سال دوام آورده است.
پاکستان در واکنش به تصمیم‌های هند، حریم هوایی‌اش را بر روی هواپیماهای هندی بست و روابط خود را تنزل داد. همچنین تهدید کرد که تمامی توافقنامه‌های دوجانبه از جمله موافقتنامه ۱۹۷۲ خط کنترل (LoC) در مناطق جامو و کشمیر و لداخ را به حالت تعلیق درآورد.
تصمیم هند برای تعلیق معاهده آب‌های سند یک قمار جدی محسوب می‌شود. این تصمیم می‌تواند در پاکستان آشوب و بی‌ثباتی ایجاد کند؛ زیرا رود سند شریان حیاتی پاکستان است. این می‌تواتد دو کشور مسلح به سلاح‌های هسته‌ای را به آستانه یک جنگ تمام‌عیار در آینده نزدیک بکشاند. پاکستان نمی‌تواند بستن جریان آب توسط هند، به هر نحوی را تحمل کند.
تصمیم هند برای تعلیق این معاهده، سابقه خطرناکی برای نحوه مدیریت منابع آبی مشترک دو کشور ایجاد می‌کند.
با این حال، اعلام هند به این معنی نیست که دهلی نو می‌تواند فوراً جریان آب به پاکستان را در مقیاسی که تأثیر قابل توجهی در فصل بارندگی زیاد (فصل ذوب یخ‌ها) بگذارد، متوقف کند؛ فصلی که پاکستان بیشترین آب خود را ذخیره می‌کند.
معاهده آب‌های سند، دسترسی پاکستان به رودخانه‌های سند، جهلم و چناب را تضمین می‌کند.
برای این که هند بتواند واقعاً سهم آبی پاکستان را مختل کند، سال‌ها زمان، توسعه زیرساخت‌های عظیم و میلیاردها دالر سرمایه‌گذاری لازم است. علاوه بر این، خطرات سیل در کشمیر تحت اداره هند و سایر چالش‌های جغرافیایی، هرگونه تلاش برای ساخت زیرساخت‌های تغییر مسیر آب در این منطقه را دشوار می‌سازد.
با این حال، پس از اعلامیه هند، تهدید واقعی در نااطمینانی آینده و خطرات ناشی از بحث‌ها درباره تعلیق جریان‌های آبی در ماه‌ها و سال‌های پیش رو نهفته است.
معاهده آب‌های سند یک توافق الزام‌آور بین هند و پاکستان است که با میانجی‌گری بانک جهانی حاصل شد.
علاوه بر این، تعلیق یکجانبه معاهده توسط دهلی نو، سابقه خطرناک در منطقه ایجاد می‌کند که می‌تواند به ضرر هند تمام شود. به عنوان مثال، چین می‌تواند با الگوبرداری از اقدام جنجالی هند، جریان رودخانه براهماپوترا را مسدود کند. رود براهماپوترا حدود ۳۰ درصد از منابع آب شیرین هند و حدود ۴۴ درصد از کل ظرفیت انرژی برق‌آبی این کشور را تأمین می‌کند. چین در حال ساخت سدهای بزرگی بر روی براهماپوترا است و ممکن است برای گسترش این ساخت‌وسازها، در اقدام اخیر هند بهانه‌ای پیدا کند.
علاوه بر این، تصمیم هند ممکن است پاکستان را وادار سازد تا تلاش‌هایش را برای ساخت بندها در بخش کشمیر تحت کنترول خود با همکاری چین تسریع بخشد. پاکستان و چین هم‌اکنون در پروژه‌های عظیم بندسازی مانند دیامر-بهاشا، داسو و مهمند همکاری دارند، و تهدیدات اخیر هند احتمالاً تمرکز و فوریت بیشتری بر این پروژه‌ها خواهد آورد.
هند نباید فراموش کند که چین یکی از ذی‌نفعان عمده در این پروژه‌ها است و میلیاردها دالر در بخش تولید برق آبی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده است.
در درازمدت، اگر هند تلاش کند تا سهم آب پاکستان از رود سند را منحرف، مسدود یا به‌گونه چشمگیری کاهش دهد، دکترین نظامی پاکستان اجازه پاسخ فیزیکی (نظامی) را می‌دهد. هند باید در نظر داشته باشد که تصمیم برای ایجاد کمبود آب در پاکستان می‌تواند این کشور را مجبور به جنگ کند – به عنوان آخرین راه برای بقا.
امریکا و بانک جهانی احتمال دارد پشت پرده مداخله کنند تا از فروپاشی کامل معاهده آب‌های سند جلوگیری نمایند و احتمال درگیری گسترده‌تر را کاهش دهند. در بهترین حالت، هند ممکن است تلاش کند از این وضعیت جدید برای بازنگری معاهده با پاکستان استفاده کند. هند سال‌هاست در تلاش برای این کار بوده و ممکن است اکنون با عزم تازه‌ای این مسیر را دنبال کند.
به جای تشدید تنش‌ها، بازنگری در معاهده تحت میانجی‌گری بین‌المللی و در چارچوب مجامع جهانی، یگانه راه ممکن است؛ مگر این که دو کشور آماده جنگی گسترده باشند؛ جنگی که هیچ برنده‌ای نخواهد داشت.
تلخیص و ترجمه: سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
نویسنده: عمیر جمال
منبع: دیپلمات – Diplomat