چرا اروپا نمی‌تواند آسیای مرکزی را نادیده بگیرد!
خبرگزاری دید: اتحادیه اروپا بیش از پیش آسیای مرکزی را منطقه‌ای راهبردی می‌داند. هدف اصلی این اتحادیه، تعمیق روابط تجاری و سرمایه‌گذاری با پنج کشور آسیای مرکزی است. فراتر از اقتصاد، اتحادیه اروپا آسیای مرکزی را شریک امنیتی نیز تلقی می‌کند.
در دوران پساشوروی، آسیای مرکزی جایگاه مهمی در محاسبات راهبردی اتحادیه اروپا نداشت. این منطقه که در میان همسایگان قدرتمند محصور‌شده و به‌عنوان حاشیه‌ای دوردست تلقی می‌شد، نقش محدودی در سیاست خارجی اتحادیه اروپا داشت—نقشی که بیشتر به کمک‌های توسعه‌ای، همکاری‌های انرژی و حمایت از حقوق بشر محدود می‌شد. اما این دیدگاه به‌سرعت در حال تغییر است.
در ۴ اپریل، نخستین نشست سران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند، ازبیکستان، آغاز فصل جدیدی را رقم زد. در این نشست، رهبران عالی اتحادیه اروپا—آنتونیو کوستا، رییس شورای اروپا، و اورسولا فن در لاین، رییس کمیسیون اروپا—با روسای جمهور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان گردهم آمدند. این نخستین بار بود که رهبران در قالب یک نشست رسمی برای ترسیم مسیر شراکت راهبردی بلندمدت دورهم جمع شدند.
با توجه به چالش‌ها و تحولات جیوپولیتیکی در جهان، اهمیت موضوع بالاست و اتحادیه اروپا علاقه‌ای جدی دارد. فن در لاین با سخن گفتن در مورد این رویداد، لحن تعامل جدید را چنین بیان کرد: «در این دوران نامطمئن، اروپا نماد گشودگی و تعامل است. برای اروپا، آسیای مرکزی شریک مورد انتخاب است.»
منطقه‌ای راهبردی
اتحادیه اروپا بیش از پیش آسیای مرکزی را منطقه‌ای راهبردی می‌داند. هدف اصلی این اتحادیه، تعمیق روابط تجاری و سرمایه‌گذاری با پنج کشور آسیای مرکزی است. فراتر از اقتصاد، اتحادیه اروپا آسیای مرکزی را شریک امنیتی نیز تلقی می‌کند، به‌ویژه به‌دلیل نزدیکی‌اش به افغانستان و نقش آن در مهار افراط‌گرایی در میان جمعیت عمدتا مسلمان این منطقه.
برای مثال، کمک‌های بشردوستانه قزاقستان و تلاش آن برای حفظ مسیرهای تجاری با افغانستان، از سوی بروکسل تقدیر شد. در بیانیه مشترکی که پس از آن نشست صادر شد، طرفین «نگرانی مشترک خود را نسبت به وضعیت انسانی در افغانستان ابراز کرده و بر لزوم ادامه حمایت از مردم افغانستان تأکید کردند.»
اتصال و دهلیز میانی
هم‌سویی اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی بیش از هر جا در موضوع ارتباطات (اتصال) مشهود است. این حوزه پس از جنگ در اوکراین و فروپاشی مسیرهای ترانزیتی اتحادیه اروپا از طریق روسیه، اهمیتی مضاعف یافته است. با سیاسی و لوجستیکی شدن مسیرهای تجاری از طریق روسیه، اتحادیه اروپا به سمت مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ماورای خزر (TITR) یا همان دهلیز میانی روی آورده است.
چرخش به سوی مواد معدنی حیاتی
ذخایر عظیم مواد خام حیاتی در آسیای مرکزی نیز توجه اتحادیه اروپا را جلب کرده است. با توجه به این‌که چین سلطه گسترده‌ای بر زنجیره تامین جهانی دارد—و سهم قابل توجهی از تولید و فرآوری مواد معدنی حیاتی را در اختیار دارد—اتحادیه اروپا به‌شدت در جست‌وجوی منابع جایگزین است.
آسیای مرکزی دارای ذخایر چشم‌گیری مواد معدنی حیاتی است، از جمله ۳۸.۶ درصد از سنگ منگنز جهان، ۳۰ درصد کروم، ۲۰ درصد سرب، ۱۲.۶درصد روی و ۸.۷درصد تیتانیوم.
در آستانه آن نشست، قزاقستان اعلام کرد که ۲۰ میلیون تُن فلزات نادر خاکی از جمله نئودیمیم، سریم، لانتان و ایتریوم کشف کرده است. اگر تایید شود، این کشف قزاقستان را پس از چین و برازیل، به سومین دارنده بزرگ ذخایر فلزات نادر جهان تبدیل خواهد کرد.
ظهور چندقطبی
با توجه به واقعیت‌ها و رقابت‌های جیوپولیتیکی، اتحادیه اروپا مایل است تا نفوذ روسیه و چین را در آسیای مرکزی کاهش دهد. با این حال، با وجود پیشرفت‌های روابط اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی، این اتحادیه به احتمال زیاد نمی‌تواند به‌زودی جای چین یا روسیه را در منطقه بگیرد. هر دو قدرت همچنان حضور عمیقی دارند—چین به‌عنوان سرمایه‌گذار و شریک تجاری غالب، و روسیه به عنوان بازیگر امنیتی و نیروی فرهنگی.
با این‌همه، نشست سمرقند نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا برای تعامل بلندمدت عزم جدی دارد.
برای آسیای مرکزی، این به‌معنای حق انتخاب است. این منطقه دیگر فقط گرفتار بین دو قدرت بزرگ نیست. اروپا وارد صحنه می‌شود—نه به‌عنوان جایگزین، بلکه به‌عنوان شریکی اضافی که دسترسی به بازارها، سرمایه‌گذاری‌ها، فناوری‌های پایدار و توازن جیوپولیتیکی را فراهم می‌کند.
برای اتحادیه اروپا، فراتر از مواد خام و مسیرهای تجاری، آسیای مرکزی منطقه‌ای راهبردی است که در جهانی با شکاف‌ها و تفرقه‌های رو به افزایش، اهمیت‌اش فقط بیشتر خواهد شد.
تلخیص و ترجمه: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: مایکل روسی
منبع: نشنل انترست – National Interest