افغانستان در آستانه فاجعه: بحران پناهجویان، اقتصاد فروپاشیده
خبرگزاری دید: پس از تسلط حکومت سرپرست بر افغانستان، انتشار آمارهای رسمی متوقف شده، اما گزارش‌های بین‌المللی نشان از وضعیت اقتصادی بحرانی دارند.
افغانستان پس از چهار دهه جنگ، بی‌ثباتی سیاسی و ناامنی، امروز در زمره فقیرترین و کم‌توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان قرار دارد. بر اساس آمارهای سازمان ملل، در نتیجه جنگ‌های داخلی حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیون نفر کشته، بیش از یک میلیون نفر معلول و میلیون‌ها نفر به کشورهای دیگر آواره شده‌اند.
طبق گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) در سال ۲۰۲۴، حدود ۶.۴ میلیون افغانستانی در خارج از کشور مهاجر هستند. از این میان، حدود ۳.۸ میلیون در ایران و ۲.۴ میلیون در پاکستان زندگی می‌کنند که نیمی از آن‌ها فاقد مدارک قانونی‌اند. آمار ماه حمل ۱۴۰۴ وزارت داخله ایران نشان می‌دهد که جمعیت مهاجرین افغانستانی در ایران به حدود ۶ میلیون نفر رسیده که ۲ میلیون آن‌ها بدون مدرک‌اند. طی ماه‌های اخیر، دولت‌های ایران و پاکستان اخراج مهاجران فاقد مدرک را آغاز کرده‌اند؛ این امر باعث بازگشت انبوه مهاجران به افغانستان شده است.
اقتصاد در بحران، فقر در اوج
پس از تسلط حکومت سرپرست بر افغانستان، انتشار آمارهای رسمی متوقف شده، اما گزارش‌های بین‌المللی نشان از وضعیت اقتصادی بحرانی دارند. طبق داده‌های بانک جهانی، رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) افغانستان در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ به‌طور متوسط منفی ۵.۴ درصد بوده است. همچنین، نرخ بیکاری میانگین ۱۳.۴ درصد و تورم در حدود ۲ درصد گزارش شده است. تولید ناخالص داخلی سرانه به کمتر از ۳۸۰ دالر رسیده و نزدیک به نیمی از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند. حدود ۲۳.۷ میلیون نفر نیازمند کمک‌های فوری بشردوستانه‌اند و ۱۲.۴ میلیون نفر از ناامنی غذایی شدید رنج می‌برند.
تأثیر بازگشت مهاجران بر بحران‌ها
بازگشت گسترده مهاجران افغانستانی، آن هم در شرایطی که زیرساخت‌های کشور ضعیف و ظرفیت جذب این جمعیت وجود ندارد، بحران‌های متعددی را تشدید کرده است:
۱. بحران مسکن: قیمت و اجاره‌بهای مسکن در شهرهای بزرگ، به‌ویژه کابل، افزایش چشمگیری داشته است. سه عامل در این افزایش نقش داشته‌اند: وضع محدودیت از سوی حکومت سرپرست در صدور مجوز ساخت‌وساز، کاهش سرمایه‌گذاری به‌دلیل فرار سرمایه‌داران، و بازگشت گسترده مهاجران. طبق گزارش رسانه‌ها، اجاره یک خانه معمولی در کابل از ۶ هزار به ۹ هزار افغانی افزایش یافته است.
- بحران بیکاری: بازار کار افغانستان پیش از این نیز دچار ناترازی شدید بین عرضه و تقاضای نیروی کار بود. حال با بازگشت صدها هزار مهاجر، این فشار بیشتر شده است. حذف زنان از بازار کار، کاهش شدید فرصت‌های شغلی، و تعطیلی نهادهای خیریه خارجی از جمله اقداماتی هستند که بیکاری را تشدید کرده‌اند. حکومت سرپسرت تاکنون برنامه مشخصی برای رفع این بحران ارائه نکرده‌اند.
- فروپاشی خدمات دولتی: پس از تسلط طالبان، بسیاری از کارمندان باتجربه برکنار شده و افراد غیرمتخصص منصوب شده‌اند. محدودیت بودجه و حذف برخی بخش‌های خدماتی نیز عملکرد نهادهای دولتی مانند آموزش، بهداشت و ثبت احوال را مختل کرده است. ورود مهاجران بازگشته، فشار بر این ادارات را دوچندان کرده است.
- گسترش فقر: طبق آمار رسمی، حدود ۴۸ درصد مردم افغانستان زیر خط فقر و بیش از ۵۰ درصد نیازمند کمک‌های فوری‌اند. برخی آمارهای غیررسمی این رقم را تا ۸۵ درصد برآورد می‌کنند. بازگشت مهاجران بی‌سرپناه و بی‌درآمد، دامنه فقر را گسترده‌تر کرده و نیاز به مداخله فوری بین‌المللی را جدی‌تر ساخته است.
پیشنهادها و راهکارها
در شرایط کنونی، سه پیشنهاد اساسی مطرح است:
۱. اتخاذ رویکرد منطقه‌ای: ایران، پاکستان و سازمان ملل باید به‌جای اخراج شتابزده، یک رویکرد هماهنگ منطقه‌ای برای مدیریت مهاجرت و حمایت از افغانستان اتخاذ کنند.
۲. افزایش کمک‌های مستقیم بشردوستانه: با توجه به ناکارآمدی حکومت سرپرست در توزیع عادلانه منابع، نهادهای بین‌المللی باید کمک‌های خود را مستقیماً به مردم آسیب‌پذیر برسانند.
۳. سرمایه‌گذاری بر تولید داخلی: حکومت سرپرست اگر می‌خواهد از فاجعه جلوگیری کند، باید با ایجاد فضای امن و تقویت بخش خصوصی، زمینه سرمایه‌گذاری در تولیدات داخلی را فراهم کند.
جمع‌بندی
اخراج گسترده مهاجران افغانستانی از ایران و پاکستان، اقتصاد شکننده و بحران‌زده افغانستان را با فشارهای مضاعف مواجه کرده است. افزایش تقاضا برای مسکن، رشد بیکاری، ناتوانی ادارات دولتی و گسترش فقر، زنگ خطر جدی فروپاشی اجتماعی را به صدا درآورده‌اند. اگر جامعه جهانی با رویکردی مؤثر و فوری وارد عمل نشود، افغانستان به سوی یک فاجعه انسانی بزرگ‌تر حرکت خواهد کرد.
نویسنده: طوبی راحل موسوی ـ خبرگزاری دید