به‌جز چند مورد استثنایی، ۲۰۲۵ برای شاخه خراسان داعش (ISKP)که شاخه رسمی گروه تروریستی داعش در منطقه افغانستان و پاکستان است، سالی نسبتاً آرام بوده است. در سال جاری، تولیدات تبلیغاتی داعش خراسان به‌شدت کاهش یافته و توانایی‌اش در انجام حملات خارجی نیز تضعیف شده است. تا کنون در ۲۰۲۵، داعش در هیچ طرح حمله‌ای در خارج از این کشور دخیل نبوده است. در همین حال، این گروه هیچ حمله بزرگ و قابل توجهی انجام نداده و فقط به حملات معمول و ترورهای هدفمند در افغانستان و پاکستان بسنده کرده است.
وضعیت کنونی داعش ISKP در تضاد شدید با ۲۰۲۴ است؛ سالی که این گروه تروریستی عملیات تبلیغاتی خود را با افزودن زبان‌های جدید گسترش داد و حملاتی را در خارج از کشور در روسیه، ایران و ترکیه انجام داد و همچنین طرح‌هایی برای حمله در غرب داشت. برای مقامات امنیتی غربی، داعش ISKP بزرگ‌ترین تهدید در منطقه افغانستان-پاکستان محسوب می‌شد.
اما چه چیزی در ماه‌های اخیر تغییر کرده و این موضوع چه معنایی برای تکامل ISKP به‌عنوان یک گروه تروریستی در منطقه دارد؟
در ماه‌های اخیر،ISKP برای حفظ حضورش در فضای مجازی با مشکل مواجه شده و تولید محتوای تبلیغاتی‌اش کاهش یافته است. در ۲۰۲۴، دو ابزار کلیدی تبلیغاتی داعش، بنیاد اعلام (I’lam Foundation) و الراود (Al-Raud) در یک عملیات هماهنگ بین یوروپل و یوروجاست (نهادهای امنیتی اتحادیه اروپا) حذف شدند. این دو مرکز، سایت‌ها و کانال‌های ارتباطی مرتبط با داعش را ایجاد، مدیریت و پشتیبانی می‌کردند. همزمان، سرور راکت چت داعش با نام «تک هیون» (Tech Haven) که ISKP از آن استفاده می‌کرد، نیز نفوذپذیر شد. نتیجه این اتفاقات، فعالیت کم‌رنگ‌تر گروه در فضای مجازی، صدور دستورالعمل‌های جدید برای امنیت آنلاین، و پاک‌سازی گسترده کاربران ناشناس در کانال‌های تلگرام مرتبط بود.
مهم‌تر از همه، در ماه جون، دستگیری یکی از چهره‌های برجسته تبلیغاتی ISKP با نام مستعار «Khurasan.Lion» (نام واقعی اوزگور آلتون، ملقب به ابو یاسر الترکی) در یک عملیات مشترک اطلاعاتی ترکیه و پاکستان، شوک بزرگی به اکوسیستم آنلاین این گروه وارد کرد. گفته می‌شود این شخص که با بنیاد رسانه‌ای العزائم ارتباط نزدیکی دارد، مدیر و پخش‌کننده محتوای ترکی و انگلیسی این رسانه بوده و مقدار زیادی رمزارز نیز در اختیار داشته است. از زمان بازداشت او، کاربران ISKP در فضای مجازی در مورد اقدامات احتیاطی برای امنیت آنلاین و فرار از شناسایی مطالبی منتشر کرده‌اند. حذف بنیاد اعلام و الراود، همراه با دستگیری شیر خراسان Khurasan.Lionموجب کاهش شدید فعالیت تبلیغاتی داعش و افزایش نگرانی‌های امنیتی در فضای دیجیتال شده است.
در همین حال، توانایی داعش ISKP برای طرح‌ریزی حملات خارجی نیز پس از متلاشی شدن یک شبکه ۴۸ نفره مرتبط با عملیات برون‌مرزی این گروه، کاهش یافته است. این عملیات که هفت ماه طول کشید، توسط مقامات پاکستانی انجام شد و منجر به دستگیری طراحان اصلی حملات در روسیه و ایران، و همچنین حمله سال ۲۰۲۱ به میدان‌هوایی بین‌المللی کابل شد. مقامات امریکایی، اطلاعاتی برای این عملیات در اختیار پاکستان قرار دادند. طراح اصلی حمله «گیت ابی» (Abbey Gate)شریف‌الله، به امریکا استرداد شد و اکنون در آن‌جا محاکمه می‌شود. این بازداشت‌ها به نظر می‌رسد توانایی داعش در طرح‌ریزی و اجرای حملات خارجی را مختل کرده باشد.
تا پیش از این، توانایی داعش در انجام حملات خارجی فقط استثنا محسوب می‌شد، چراکه این گروه برخلاف القاعده، القاعده در شبه جزیره عربستان، الشباب و بوکوحرام، کنترل سرزمینی نداشت. داشتن سرزمین تحت کنترل، معمولاً برای طرح‌ریزی و اجرای حملات خارجی حیاتی تلقی می‌شود.
ساختار سازمانی دوگانه داعش عاملی بود که توانایی این گروه را در انجام موفق حملات خارجی، با وجود از دست دادن مناطق تحت کنترل در افغانستان، حفظ می‌کرد. این ساختار دو لایه دارد: یک لایه بیرونی که به‌صورت سلولی در سراسر افغانستان و پاکستان فعالیت می‌کند و یک هسته درونی که بسیار مخفیانه، متحرک و متمرکز بر عملیات خارجی است.
در ۲۰۲۵، داعش به‌دلیل چند عامل کلیدی در فعالیت‌های عملیاتی و تبلیغاتی‌اش با افت شدید روبرو شده است:
ضربه به هسته درونی: عملیات‌های امنیتی در بلوچستان پاکستان برای نخستین بار توانسته‌اند به هسته مخفی و اصلی داعش که مسئول عملیات‌های خارجی بود، آسیب وارد کنند. نتیجه این ضربه، ناتوانی کامل این گروه در انجام حملات خارجی در سال جاری بوده است.
بحران مالی: با بازداشت شیر خراسان Khurasan.Lion و مصادره دارایی‌های رمزارزی او، منابع مالی داعش تضعیف شد.
پس از بازگشت طالبان، این گروه به‌جای منابع سنتی (حواله، زورگیری، کمک مردمی) به رمزارزها روی آورد.
کشته شدن بلال السودانی (یکی از منابع کلیدی تأمین مالی گروه) و دستگیری شامل حکومت‌اف در ترکیه نیز آسیب جدی به شبکه مالی آن وارد کرد.
این گروه در پرداخت حقوق جنگجویانش در افغانستان دچار مشکل شده است و تلاش‌هایش برای دریافت رمزارز از طریق QR Code نیز به اندازه منابع سنتی موثر نیستند.
درگیری با شورشیان بلوچ: داعش خراسان که تا پیش از این با جدایی‌طلبان بلوچ همزیستی تاکتیکی داشت، اکنون وارد درگیری مستقیم با آنان شده است. این درگیری فضای عملیاتی این گروه را در بلوچستان به‌شدت محدود کرده، چرا که داعش ISKP از نظر تسلیحات و تعداد نیروها در برابر شورشیان بلوچ در موضع ضعف قرار دارد.
با وجود این چالش‌ها، داعش در گذشته نیز با ایجاد اتحادهای منطقه‌ای و تصمیم‌گیری‌های تاکتیکی توانسته دوام آورد. بنابراین، در شرایط جیوپولیتیکی ناپایدار امروز، احتمال بازگشت مجدد این گروه نباید نادیده گرفته شود.
سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
عبدالباسط
دیپلمات – Diplonat